Kiedy odsetki ustawowe, a kiedy podwyższone

Niskie odsetki za zwłokę w płatnościach oraz powolne procedury ściągania należności postrzegane są przez przedsiębiorców jako finansowo korzystniejsze niż zapłata umówionej kwoty pieniędzy w terminie.

Często zwłoka w zapłacie stanowi dla przedsiębiorców jedyną drogę do uratowania firmy, nawet jeśli ma się to odbyć kosztem wierzyciela. Zdarza się jednak również, że jest traktowana jako atrakcyjny sposób finansowania własnej działalności gospodarczej.

Wejście w życie w 2004 r.[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A951C67E8AD5BB4667A5674ABD6813D1?id=170302] ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (DzU z 2003 r., nr 139 poz.1323 ze zm.[/link], dalej jako ustawa) miało na celu zwalczenie niekorzystnej dla gospodarki skłonności dłużników do zalegania z zapłatą i nadmiernego wydłużania terminów płatności w obrocie gospodarczym.

Ustawa stanowi implementację przyjętej w 2000 r. przez Parlament Europejski dyrektywy 2000/35/WE w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (DzUrz WE nr L 200 z 8 sierpnia 2000 r., s. 35).

[srodtytul]Od kiedy należą się odsetki[/srodtytul]

Ustawa upoważnia wierzycieli do naliczania podwyższonych odsetek, tj. w podwójnej wysokości odsetek za zwłokę podatkową w przypadku, gdy strony umowy określiły termin zapłaty dłuższy niż 30 dni.

Uprawnienie wierzyciela obejmuje okres począwszy od 31. dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Od tego dnia zaczyna się naliczać odsetki ustawowe (13 proc.).

Analogicznie przedstawiać będzie się sytuacja, gdy termin zapłaty ceny nie zostanie w ogóle w umowie sprzedaży oznaczony, z tym że w takim wypadku odsetki ustawowe należeć się będą od 31. dnia, licząc od dnia spełnienia świadczenia przez sprzedawcę.

[srodtytul]Gdy dłużnik unika kontaktu[/srodtytul]

Jedynymi warunkami zastosowania przez wierzyciela podwyższonej stopy procentowej są:

- spełnienie przez wierzyciela świadczenia wzajemnego – z reguły niepieniężnego, oraz

- doręczenie dłużnikowi faktury lub rachunku.

O ile spełnienie przez wierzyciela świadczenia wzajemnego nie budzi większych problemów w praktyce, o tyle kwestia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku już tak.

Niektórzy dłużnicy próbują odwlekać otrzymanie faktury albo poprzez podanie błędnego adresu, albo odmowę lub unikanie przyjęcia listu czy przesyłki zawierającej rachunek lub fakturę.

Z ustawy wynika, że fakturę uważa się za otrzymaną po jej doręczeniu. Przepisy nie mówią więc o konieczności zapoznania się z nią przez dłużnika. Dopuszczalne wydaje się na gruncie ustawy zastosowanie reguł określonych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]kodeksie postępowania cywilnego[/link] dotyczących sposobów doręczenia i ich skutków (art. 131 k.p.c. i nast.).

W przypadku firm adres przedsiębiorcy podany w rejestrze sądowym uzasadnia domniemanie doręczenia faktury lub rachunku z pierwszym dniem, w którym list mógłby zostać odebrany.

Tym samym próba zatajenia właściwego adresu przez dłużnika będzie napotykać konsekwencje wspomnianego domniemania. Natomiast w sytuacji unikania lub odmowy przyjęcia listu czy przesyłki zawierającej rachunek lub fakturę odpowiednie zastosowanie znajdą reguły tzw. doręczenia zastępczego (art. 139 k.p.c.). Skutek doręczenia będzie się wiązał z momentem stwierdzenia niemożności lub odmowy doręczenia (np. upływ terminu odbioru listu powtórnie awizowanego).

[srodtytul]Czym jest transakcja handlowa[/srodtytul]

Zanim pokrzywdzony wierzyciel będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa podwyższenia odsetek, winny jest odpowiedzieć sobie na pytanie: czy kontrakt, którego jest się stroną, można uznać za transakcję handlową w rozumieniu ustawy o transakcjach handlowych? Ustawa ma przede wszystkim zastosowanie do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są przedsiębiorcy, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, oddziały oraz osoby wykonujące wolny zawód (art. 3 ustawy).

Natomiast poza zakresem ustawy znajdują się m.in. długi objęte postępowaniem upadłościowym lub naprawczym oraz umowy, na podstawie których wykonywane są czynności bankowe. Tym samym większość kontraktów o charakterze dwustronnie profesjonalnym będzie spełniać warunki dla tzw. transakcji handlowej.

[srodtytul]Przepisy wspólnotowe stanowią inaczej[/srodtytul]

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że uzależnienie powstania podwyższonych odsetek od faktu doręczenia rachunku lub faktury jest sprzeczne z postanowieniami dyrektywy o zwalczaniu opóźnień w płatnościach w umowach handlowych.

Ta przewiduje bowiem uzależnienie powstania odsetek od doręczenia rachunku lub faktury jedynie w przypadku, gdy data lub termin płatności nie zostały ustalone w umowie.

Jest to o tyle istotne, że mając na uwadze jednoznaczność i precyzyjność zapisów dyrektywy, dopuszczalne jest bezpośrednie powołanie się w sporze z dłużnikiem na jej postanowienia. Może to pozwolić uniknąć problemów związanych z doręczeniem dłużnikowi faktury lub rachunku przez wierzyciela lub udowadnianiem tego faktu przed sądem.

[i]Autor jest asystentem w Zakładzie Prawa Cywilnego Porównawczego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego, aplikantem radcowskim w kancelarii Klimas w Opolu[/i]