Jeden z dwóch wspólników spółki z o.o. może być jej pracownikiem

Cechy stosunku pracy określa co do zasady art. 22 § 1 kodeksu pracy. Według tego przepisu, przez nawiązanie stosunku pracy zatrudniony zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie, a pracodawca – do zatrudniania podwładnego za wynagrodzeniem. Zatem konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych to:

- dobrowolność,

- osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły,

- podporządkowanie,

- wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem,

- odpłatny charakter zatrudnienia.

W praktyce powstają czasem wątpliwości dotyczące możliwości zatrudnienia na podstawie umowę o pracę osób zarządzających firmą. W orzecznictwie uznaje się jednak, że jest to dopuszczalne. Status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzających zakładami pracy (w tym także funkcję członka zarządu spółki) nie wynika z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy z art. 22 § 1 k.p., lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do kategorii pracowników, mimo braku podporządkowania kierownictwu pracodawcy pojmowanego w tradycyjny sposób. Tak też podnosił Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 2011 r. (II UK 20/11).

Zarządzanie na etacie

Pracownikami zatrudnionymi na kierowniczych stanowiskach w spółce z o.o. mogą być także jej wspólnicy. W tym zakresie nie ma bowiem żadnych zakazów. Zatem gdyby wspólnik faktycznie wykonywał swoje obowiązki jak pracownik, to nie byłoby podstaw do zakwestionowania jego zatrudnienia. W spółce wieloosobowej (choćby dwuosobowej) nie dochodzi bowiem do nawiązania umowy o pracę "z samym sobą", jak też nie występuje sytuacja wykluczająca podporządkowanie pracownicze z art. 22 k.p. W takim przypadku należy uznać, że dopuszczalne jest zatrudnienie na podstawie umowy o pracę jednego ze wspólników spółki.

Mógłby on być zatrudniony także jako członek zarządu spółki. Podkreślał to SN w uzasadnieniu wyroku z 9 czerwca 2010 r. (II UK 33/10), stwierdzając ponadto, że założenie spółki nie wyklucza zatrudnienia w niej jednego z jej wspólników, który może również zasiadać w jej zarządzie.

Warto też wskazać na wyrok SN z 16 grudnia 2008 r. (I UK 162/08), gdzie stwierdzono wyraźnie, że wspólnik dwuosobowej sp. z o.o., który w charakterze pracownika osobiście zarządza zakładem pracy w imieniu takiego pracodawcy (art. 31 k.p. w zw. z art. 22 § 1 i § 11 k.p.), jest obowiązkowo objęty pracowniczym tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym, co nie może być uznane za sprzeczne z prawem ani nie stanowi obejścia ustawy w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.

Do podobnych wniosków SN doszedł również w wyroku z 12 maja 2011 r. (II UK 20/11) wyjaśniając, że w dwuosobowej spółce, w której jej obaj wspólnicy pełnili funkcję członków zarządu, a z jednym z nich została zawarta umowa o pracę obejmująca wykonywanie funkcji członka zarządu, nie mogło dojść do połączenia pracy i kapitału i możliwe było zawarcie ze wspólnikiem umowy o pracę. Zbliżony pogląd SN wyraził też w uzasadnieniu wyroku z 16 grudnia 2016 r. (II UK 517/15) wyjaśniając, że sam kodeks pracy przewiduje możliwość zatrudnienia na podstawie umowy o pracę osoby zarządzającej firmą.

Można więc uznać, że ta kwestia jest już w orzecznictwie sądowym jednolicie rozstrzygana.

Zawarcie umowy

Jeśli chodzi o sposób zawarcia umowy o pracę ze wspólnikiem, to istotne znaczenie ma to, na jakim stanowisku ma być on zatrudniony. Jeśli będzie to stanowisko w zarządzie spółki, to zasady zawierania umów z członkami zarządu spółki z o.o. reguluje art. 210 § 1 k.s.h. W myśl tego przepisu w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Art. 210 § 1 k.s.h. ma przy tym pierwszeństwo zastosowania przed normami k.p. w sprawach dotyczących reprezentacji pracodawcy w stosunkach pracy.

Zasada wyrażona w art. 210 § 1 k.s.h. ma zastosowanie do spółek wielopodmiotowych oraz spółek jednoosobowych, w których wspólnik nie jest jedynym członkiem jej zarządu. Wynika z niej, że w umowach – w tym także w umowach o pracę – spółka z o.o. powinna być reprezentowana w sposób szczególny, czyli przez radę nadzorczą lub pełnomocnika ustanowionego uchwałą zgromadzenia wspólników. Natomiast jeśli wspólnik ma być zatrudniony poza zarządem spółki na innym stanowisku, to spółka powinna być reprezentowana przy zawieraniu umowy o pracę zgodnie z art. 31 § 1 k.p. Według niego za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Zatem w razie zatrudnienia wspólnika poza zarządem spółki stosuje się ogólne zasady zawierania umów o pracę.

Jeśli strony nie są zainteresowane zawarciem umowy o pracę, mogą nawiązać umowę cywilnoprawną, np. umowę zlecenia lub kontrakt menedżerski. Mogą wówczas, korzystając z zasady swobody umów, określić wzajemne prawa i obowiązki.

Przykład

Dwaj kuzyni założyli spółkę z o.o. Każdy z nich posiada 50 proc. udziałów. Spółka zawarła z jednym z nich umowę o pracę na stanowisko prezesa zarządu. Ta umowa została zakwestionowana podczas kontroli ZUS, który w decyzji stwierdził, że prezes nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik spółki. Zakład uznał bowiem, że umowa miała charakter pozorny. Kuzyni złożyli odwołanie do sądu podnosząc, że prezes zarządu faktycznie wykonywał swoją pracę zgodnie z treścią zawartej umowy, codziennie zajmując się zarządzaniem spółką. Sąd uwzględnił odwołanie uznając, że brak było podstaw do przyjęcia, że umowa miała charakter pozorny i nie mogła stanowić podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Iluzoryczny podział udziałów

Należy pamiętać, że nie ma możliwości zatrudnienia w spółce na podstawie umowy o pracę jedynego jej wspólnika jako prezesa jej zarządu. Wielokrotnie zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy, m.in. w uchwale z 8 marca 1995 r. (I PZP 7/95). Brak jest bowiem wówczas podporządkowania pracowniczego. Podobnie należy ocenić sytuację, gdy do wspólnika należy przytłaczająca większość udziałów, np. 99 proc. Taki wniosek potwierdza wyrok SN z 3 sierpnia 2011 r. (I UK 8/11).