Zaległości spółek osobowych w VAT i akcyzie: odpowiedzialność wspólników

Artykuł 115 § 1 ordynacji podatkowej mówi, że wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki.

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku spółki osobowej podatnikami podatku dochodowego (PIT) są poszczególni wspólnicy, a nie sama spółka. Upraszczając nieco, oznacza to, że dochód wygenerowany przez spółkę osobową dzielony jest pomiędzy poszczególnych wspólników i to oni płacą podatek od przydzielonej im części dochodu.

W konsekwencji to na nich, a nie na spółce ciąży obowiązek podatkowy w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Ma to swoje praktyczne konsekwencje. Gdy któryś ze wspólników nie ureguluje należnego PIT i dojdzie do powstania w tym podatku zaległości, to pozostali wspólnicy nie będą ponosili z nim solidarnej odpowiedzialności. Ze wspólnikiem nie będzie też odpowiadała spółka. W grę będzie, owszem, wchodziła odpowiedzialność osób trzecich – ale inny będzie ich krąg.

Zasada jest taka, że każdy odpowiada sam za swoje podatki. Wynika to jednoznacznie z treści art. 26 ordynacji podatkowej. Zgodnie z nim podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki. Wspólnik spółki osobowej, który nie zapłacił PIT, odpowie sam za te zaległości. Jeśli jednak pozostaje w związku małżeńskim, to za jego nieuregulowane należności odpowiedzialność poniesie również małżonek. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe w przypadku małżonków ma związek z ustrojem majątkowym, jaki przyjęli. Regułą jest wspólność majątkowa. Powstaje ona z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa. Ordynacja podatkowa zakłada, że w przypadku małżonków odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika (ten, który posiadał przed zawarciem małżeństwa) oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka (dorobek nabyty w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jedno z nich).

Małżonkowie mogą jednak zdecydować się na wspólność umowną (rozszerzoną lub ograniczoną) albo na rozdzielność majątkową. W takiej sytuacji inny będzie zakres ich odpowiedzialności.

Decyzja musi być w odpowiednim czasie

Co do zasady – w zależności od rodzaju umowy (czy tylko ograniczająca wspólność majątkową, czy też wprowadzająca rozdzielność) – współmałżonek może odpowiedzialności nie ponosić w ogóle. To jednak zależy od tego, w jakim czasie taka umowa została zawarta. Z art. 29 ordynacji podatkowej wynika, że skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, a także przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu. Skutki ograniczenia lub zniesienia wspólności majątkowej nie będą miały również wpływu na zobowiązania podatkowe powstałe przed dniem ustania wspólności majątkowej – w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka, a także przed dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Rozwód nie zawsze pomoże

Od odpowiedzialności za zaległe podatki nie uchroni w pewnych sytuacjach nawet rozwód. Rozwiedziony małżonek nie będzie jednak odpowiadał za wszystkie zaległości, lecz tylko za te, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej. W tym przypadku jest też dodatkowe ograniczenie: małżonek odpowiada solidarnie z byłym małżonkiem, ale tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Oczywiście jeśli w trakcie małżeństwa małżonkowie nie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, to o żadnej odpowiedzialności za zaległości podatkowe nie może być mowy. W takim przypadku nawet po rozwodzie czy orzeczeniu o separacji współmałżonek nie musi się martwić. To dlatego, że nie było wspólnego majątku.

Ryzykują małżonek i dzieci

W kręgu osób, od których fiskus może próbować wyegzekwować należne mu kwoty, znajduje się nie tylko małżonek wspólnika spółki osobowej, ale i inne bliskie osoby. Jak wynika bowiem z art. 111 § 1 ordynacji podatkowej, członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Zasadę tę stosuje się także do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji.

Ale uwaga! Odpowiedzialność nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.Warto przy tym pamiętać, że odpowiedzialność członków rodziny ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści.