Czy można przeprowadzić sukcesję jednoosobowej działalności gospodarczej? Jak to zrobić? Dlaczego przygotowanie biznesu do sukcesji jest istotne? – pyta czytelnik.
Odpowiada Jakub Żurawiński, prawnik, doradca podatkowy w departamencie restrukturyzacji i sukcesji biznesu Kancelarii Prawno-Podatkowej Mariański Group
Na te pytania nie istnieje jedna, uniwersalna odpowiedź, ponieważ każdy biznes jest niepowtarzalny, a drogi do jego przekazania są rozmaite. Różnice wynikają zarówno z uwarunkowań rodzinnych, jak i związanych z samą działalnością. Należy pamiętać, że poszczególne branże posiadają swoją specyfikę i wymogi dotyczące prowadzenia działalności, np. branża medyczna, transportowa, alkoholowa. W konsekwencji różne są także metody prowadzące do przekazania firmy kolejnym pokoleniom. Jedno jednak jest pewne – firma prowadzona na podstawie wpisu do CEiDG nie może być przedmiotem sukcesji ani w ramach spadkobrania, ani darowizny z uwagi na brak możliwości jej zbycia/dziedziczenia.
Przygotowanie za życia właściciela
Należy mieć na uwadze, że nie można dokonać w żaden sposób rozporządzenia firmą, która jest de facto tożsama z osobą właściciela. Rozporządzić w wybrany sposób na rzecz najbliższych, np. w ramach testamentu bądź zapisu windykacyjnego można jedynie składnikami wykorzystywanymi w ramach przedsiębiorstwa, nie jednak samym działającym organizmem biznesowym o konkretnym numerze NIP, REGON, kasie fiskalnej etc. Aby zatem zagwarantować płynne i skuteczne przekazanie firmy prowadzonej w ramach wpisu w CEiDG, konieczne jest dokonanie stosownych restrukturyzacji. Trzeba pamiętać, że przygotowanie do przejęcia biznesu powinno być przeprowadzone za życia i przy udziale założyciela.
Problematyka sukcesji biznesu staje się aktualnie jednym z najważniejszych wyzwań rodzimych przedsiębiorców. Po pierwsze dlatego, że będzie ona przez większość z nich dokonywana po raz pierwszy. W Polsce nie istnieje swoista kultura myślenia o sukcesji od początku budowania biznesu, brak też u nas, w przeciwieństwie do krajów zachodnich, bogatej literatury na ten temat. Po drugie, polskie przepisy prawa nie są dostosowane do dziedziczenia jednoosobowej działalności. W efekcie rodziny przedsiębiorców, w których proces odpowiedniego zabezpieczenia sukcesji nie został przeprowadzony, mogą doświadczyć braku możliwości kontynuowania biznesu, a co więcej ponieść znaczne koszty.
Brak zmiany formy prawnej
Niestety konsekwencje tzw. sukcesji nieprzygotowanej, a więc odbywającej się bez zmiany formy prawnej działalności, mogą być niezwykle dotkliwe. Na skutek śmierci właściciela firmy dochodzi do wygaśnięcia numeru NIP. W efekcie od tego momentu do chwili podziału spadku i podjęcia działalności przez określonego spadkobiercę nie można dokonywać sprzedaży usług bądź towarów. Ponadto nie można korzystać z dotychczasowych kas fiskalnych. Z chwilą zgonu wygasają również wszelkie umowy cywilnoprawne (z kontrahentami, bankami, pełnomocnictwa etc.). Dodatkowo, w pewnych sytuacjach moment podjęcia działalności przez spadkobierców pod swoją nową firmą będzie odsunięty w czasie do chwili uzyskania niezbędnych licencji/zezwoleń, np. na transport międzynarodowy, koncesji alkoholowych etc. Ponadto również dostęp do środków firmowych w sytuacji dziedziczenia przez kilku spadkobierców do chwili podziału spadku jest niemożliwy. Jednocześnie w określonych wypadkach mogą pojawić się znaczne obciążenia podatkowe lub roszczenia pracownicze z tytułu odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy. Dodatkowe kłopoty stwarza sytuacja dziedziczenia przez osoby niepełnoletnie.
W związku z tym można stwierdzić, że sukcesja w ramach dziedziczenia jednoosobowej działalności rodzi liczne problemy, nierzadko wręcz prowadzące do zamknięcia firmy przez następców z uwagi na skutki prawne, administracyjne i finansowe.
Płynne dziedziczenie
Nie istnieje jedna, dostosowana dla wszystkich potrzeb biznesowych forma prawna. Różne są bowiem strategie rodzinne i funkcje, które firma realizuje – w niektórych przypadkach biznes stanowi źródło utrzymania seniora i najbliższej rodziny, w innych jest przedsięwzięciem skupiającym różnych członków familii, którzy pełnią w ramach rozbudowanej organizacji różne funkcje. W zależności od poziomu organizacyjnego firmy, jej planów rozwojowych (potrzeby dokapitalizowania dla planowanych inwestycji), różne będą formy prawne adekwatne do konkretnych podmiotów.
Niemniej wielu przedsiębiorców wybiera obecnie popularny model spółki komandytowej ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w roli komplementariusza. Restrukturyzacja prowadząca do tej formy funkcjonowania biznesu w sposób kompletny zabezpiecza sukcesję działalności, a przy tym wiąże się z całkowitą ochroną majątku prywatnego wspólników. Jednocześnie przy odpowiedniej konstrukcji prawnej opodatkowanie osób fizycznych pozostaje na poziomie podatku liniowego w stawce 19 proc. Z uwagi na wysoką elastyczność (możliwość ograniczenia bądź nadania decyzyjności potencjalnym sukcesorom przy zachowaniu określonego stopnia kontroli) ten schemat prowadzenia działalności daje duże możliwości odpowiedniego planowania sukcesji, a co najważniejsze gwarantuje trwanie firmy i jej płynne funkcjonowanie nawet w przypadku śmierci założyciela. Należy jeszcze zaznaczyć, że dodatkową korzyścią płynącą z wdrożenia powyższej struktury jest możliwość uzyskania znacznych korzyści podatkowych, polegających na podniesieniu wartości środków trwałych i niematerialnych, i prawnych, wykorzystywanych w firmie do wartości rynkowej. Wynikająca z tego amortyzacja podatkowa obniżać będzie kwotę podatku dochodowego, gwarantując oszczędności podatkowe zarówno dla aktualnego właściciela, jak i przyszłych spadkobierców.
