Umowy gospodarcze: konieczne jest zapoznanie się z treścią oświadczenia woli

Zgodnie z art. 61 § 1 kodeksu cywilnego oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Z pozoru przepis ten jest jasny i nie budzi kontrowersji. Okazuje się jednak, że dość często dochodzi do wadliwego składania oświadczenia woli, które nie może zostać uznane za skuteczne.

Nie ulega wątpliwości, że składający oświadczenie woli, np. przedsiębiorca, powinien zadbać o jego prawidłowe doręczenie, tak, by adresat miał możliwość zapoznania się z jego treścią.

Dobrze jest mieć dowód

Ponadto składający oświadczenie woli winien postarać się o dowód doręczenia oświadczenia. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 5 lutego 2013 r. (I ACa 954/12), wskazując, że w razie niedojścia wysłanego oświadczenia woli do adresata nie można mówić o skutecznym jego złożeniu. W takim przypadku adresat nie ma bowiem możliwości zapoznania się ?z jego treścią, a to oznacza, że oświadczenie nie zostało skutecznie złożone i nie wywarło skutków prawnych. Samo sporządzenie pisma zawierającego oświadczenie woli nie może być uznane za złożenie oświadczenia woli w rozumieniu art. 61 k.c., chociażby nawet istniała możliwość faktycznego zapoznania się z jego treścią przez adresata, jeżeli nie nastąpiło przekazanie tego pisma z zamiarem wywołania skutków prawnych.

Przykład

Strony w umowie przedwstępnej ustanowienia odrębnej własności lokalu zastrzegły, na wypadek gdyby z winy spółki nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży, możliwość odstąpienia nabywcy od umowy oraz sankcję w postaci kary umownej wynoszącej ?10 proc. ceny sprzedaży. Umowa wskazywała, że odstąpienie od umowy może nastąpić dopiero po uprzednim pisemnym wezwaniu spółki do zawarcia umowy sprzedaży i wyznaczeniu dodatkowego 14-dniowego terminu do jej zawarcia z zagrożeniem odstąpienia od umowy. Wobec zaprzeczenia przez pozwaną spółkę, aby takie wezwanie zostało do niej skierowane – zgodnie z treścią art. 6 k.c. – to na powódce spoczywał ciężar wykazania tej okoliczności. Powódka składająca oświadczenie woli ?o odstąpieniu od umowy, ?nie wykazała, aby takie wezwanie zostało skierowane do pozwanej spółki, przedstawiając jedynie pismo bez potwierdzenia jego wpływu do pozwanej. ?Zeznania składającej oświadczenie woli co do sposobu doręczenia pisma okazały się niewystarczające.

Realna możliwość

W przypadku doręczeń dokonywanych przez pocztę problemem jest ustalenie daty doręczenia w przypadku nieodebrania przesyłki i pozostawienia awizo. W takiej sytuacji wiele zależy od intencji adresata, tj. czy celowo nie odbiera pisma, czy też realnie nie ma takiej możliwości. W wyroku Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2012 r. (V CSK 215/11) wskazano, że z treści art. 61 k.c. wynika jednoznacznie, że ustawodawca, wyznaczając chwilę, ?w której następuje skuteczne złożenie oświadczenia woli innej osobie, opowiedział się za teorią doręczenia i przyjął, że oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.

W rozumieniu przytoczonego przepisu możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia przez adresata nie może, ?z jednej strony, być utożsamiana z rzeczywistym zapoznaniem się przez niego z tym oświadczeniem (faktem zapoznania się), co oznacza, że skuteczne złożenie oświadczenia woli następuje także w sytuacji, w której co prawda adresat oświadczenia woli nie zna jego treści, ale miał realną możliwość zapoznania się z nią, gdyż doszła ona do niego w taki sposób, że mógł się z nią zapoznać.

Trzeba iść na pocztę

Równocześnie jednak realna możliwość zapoznania się ?z treścią oświadczenia woli nie może być pojmowana abstrakcyjnie. Powinna być oceniana z uwzględnieniem okoliczności danego wypadku. Otrzymanie awiza (zapoznanie się ?z nim) nie jest równoznaczne ?z dojściem do adresata oświadczenia woli w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Możliwość taka powstaje dopiero wówczas, gdy adresat oświadczenia w zwykłym biegu zdarzeń uzyskał realną możliwość zapoznania się z treścią awizowanej przesyłki pocztowej, co wymaga udania się na pocztę.

W uzasadnieniu SN podkreślił, że dla ustalenia skuteczności złożenia oświadczenia woli w dniu otrzymania przez adresata awiza nie wystarczy samo ustalenie daty dokonania awiza. Niezbędne jest bowiem stwierdzenie, że adresat doręczanego pocztą oświadczenia woli miał w zwykłym biegu zdarzeń realną możliwość zapoznania się treścią przesyłki pocztowej już w dniu jej awizowania. Dla prawidłowego zastosowania art. 61 k.c. nie wystarczy ustalić, kiedy adresat oświadczenia faktycznie zapoznał się z nim. Nie badamy czy rzeczywiście doszło do zapoznania, ale uwzględniając normalny tok czynności weryfikujemy, czy istniała taka możliwość (SN ?w wyroku z 23 kwietnia 2010 r.,?II PK 295/09).

Serwer odbiorcy

Wobec coraz większej liczby oświadczeń woli składanych ?w formie elektronicznej, ustawodawca musiał uregulować tę materię. Na podstawie art. 61 § 2 k.c. oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. W postanowieniu z 10 grudnia 2003 r. (V CZ 127/03 SN) wyjaśnił, że oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane online zostaje złożone z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych.

—Tomasz Poznański, adwokat

WNIOSEK: Otrzymanie awiza nie jest równoznaczne z dojściem do adresata oświadczenia woli w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią.