Przy wprowadzaniu urlopu rodzicielskiego do kodeksu pracy trafiło wiele przepisów umożliwiających pracującym rodzicom dzielenie opieki nad dzieckiem z aktywnością etatową albo wymianę między matką i ojcem. Pomaga to godzić życie prywatne z zawodowym.

Czas na tatę

Prawo daje rodzicom dość dużą swobodę w określaniu tego, które z nich będzie sprawowało osobistą opiekę nad dzieckiem w jego pierwszym roku życia. Matka może zrezygnować z korzystania z urlopu macierzyńskiego już po upływie 14 tygodni po porodzie. Wtedy reszta podstawowego urlopu macierzyńskiego przypadnie do wykorzystania pracownikowi ojcu. Przy narodzinach jednego dziecka część dla mężczyzny może wynosić do sześciu tygodni.

Kolejne urlopy, czyli dodatkowy urlop macierzyński ?i rodzicielski, już w całości ma prawo wybrać pracownik ojciec. Rodzicom wolno także naprzemiennie wymieniać się w opiece nad potomkiem. Należy tu jednak zadbać ?o formalności, które niestety nie są proste.

Tata może skorzystać z tych urlopów, tylko gdy wniosek ?o ich udzielenie pracownica złożyła bezpośrednio po porodzie. Ma 14 dni na jego dostarczenie pracodawcy. Wniosek składa matka i powinna prosić o udzielenie jej urlopów. Następnie, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed planowanym przekazaniem opieki nad dzieckiem ojcu, kobieta ?w drugim piśmie informuje szefa o rezygnacji z wolnego. Jednocześnie ojciec musi wystąpić o udzielenie odpowiedniego urlopu u swojego pracodawcy. Wszystkie te wnioski wiążą zatrudniających, co oznacza, że muszą oni zgodzić się z wolą podwładnych.

Raz jedno, raz drugie

Rodzice mogą tak podzielić między siebie dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski, aby sprawować opiekę nad dzieckiem na przemian – raz matka, raz ojciec. Stąd  dodatkowy macierzyński (sześć tygodni przy urodzeniu jednego dziecka lub osiem tygodni, gdy na świat przyszło więcej dzieci) wolno podzielić na dwie części, z czego ta krótsza ma wynosić co najmniej tydzień. Natomiast przy urlopie rodzicielskim (26 tygodni) dopuszcza się rozbicie na trzy części wynoszące minimalnie po osiem tygodni. Należy przy tym pamiętać o zachowaniu ciągłości opieki nad synem lub córką. Między okresami korzystania z urlopów przez matkę i ojca nie może być przerw wynikających z tego, że oboje wrócą do pracy.

Rodzice mają też prawo wziąć urlop rodzicielski razem. W takiej sytuacji pula 26 tygodni wolnego rozkłada się po połowie na każde z nich ?i w efekcie oboje będą opiekować się dzieckiem przez kolejne 13 tygodni.

Wnioski o kolejne części urlopu rodzice muszą składać z 14-dniowym wyprzedzeniem

Podział ról

Jak w praktyce może wyglądać podział urlopów między matką i ojcem przy założeniu, że urodziło się jedno dziecko?

Przykład 1

Matka wykorzystuje 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i resztę podstawowego urlopu macierzyńskiego, tj. sześć tygodni, przechodzi na ojca. Następnie pracownica wraca do opieki podczas dodatkowego urlopu macierzyńskiego trwającego ?sześć tygodni. Kolejne 26 tygodni urlopu rodzicielskiego bierze ojciec.

Przykład 2

Pracownica jest na podstawowym urlopie macierzyńskim w pełnym wymiarze, czyli 20 tygodni. ?Po wykorzystaniu tygodnia dodatkowego macierzyńskiego rezygnuje z pozostałej części, czyli pięciu tygodni, na rzecz ojca dziecka. ?Do opieki nad dziedzicem wraca ?na urlopie rodzicielskim.

Przykład 3

Gdy matka wykorzystała podstawowy i dodatkowy urlop macierzyński, rezygnuje z części rodzicielskiego wynoszącej ?osiem tygodni na rzecz męża. Następnie będzie się opiekować dzieckiem podczas kolejnej części urlopu rodzicielskiego w wymiarze ?ośmiu tygodni. Pozostałe dziesięć tygodni tego urlopu może ponownie wziąć ojciec.

Jedną nogą ?na posadzie

Nie ma przymusu brania ani dodatkowego urlopu macierzyńskiego, ani rodzicielskiego. Oboje rodzice mogą powrócić do życia zawodowego bezpośrednio po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego.

Jest także trzecia możliwość – łączenie urlopu z pracą na część etatu. Ustawodawca zezwolił na to przy dodatkowym urlopie macierzyńskim lub urlopie rodzicielskim. Polega to na łączeniu go z wykonywaniem pracy u dotychczasowego pracodawcy, ale w wymiarze nie wyższym niż pół etatu. ?W takim przypadku np. dodatkowy macierzyński zostanie udzielony na pozostałą część wymiaru czasu pracy. W efekcie za część przepracowaną etatowiec otrzyma wynagrodzenie od firmy, a za pozostały czas – zasiłek macierzyński w proporcjonalnej wysokości.

Wniosek musi być

O zamiarze częściowego wykonywania pracy na urlopie pracownik informuje pracodawcę na piśmie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed planowanym dniem powrotu. We wniosku podaje wymiar czasu pracy, ?w którym chce wykonywać swoje obowiązki, oraz okres, przez który zamierza łączyć aktywność zawodową z opiekuńczą.

To jedyny wniosek dotyczący uprawnień rodzicielskich, który nie wiąże pracodawcy. Szefowi wolno odmówić dopuszczenia podwładnego do pracy na opisanych zasadach, jeżeli nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Odmowa będzie uzasadniona głównie w firmach stosujących pracę zmianową lub gdy obłożenie pracą nie pozwala zagospodarować dodatkowo części etatu.

Pracodawca ma obowiązek poinformować zainteresowanego na piśmie o przyczynie negatywnego rozpatrzenia jego wniosku. Niezależnie od tego pracownik ma oczywiście prawo powrotu do pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego. I w takim wypadku szef ma obowiązek dopuścić go do pracy.

Autorka jest radcą prawnym ?w Baker & McKenzie