Spółki: jak wspólnik uczestniczy w zyskach i stratach

Regułą jest równa partycypacja w zyskach (czyli zwiększeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zmniejszeniu jego niedoboru w inny sposób niż na skutek wniesienia środków przez wspólników) i stratach (czyli zmniejszeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zwiększeniu jego niedoboru w inny sposób niż poprzez wycofanie środków przez wspólników), bez względu na rodzaj i wartość wkładu >> patrz przykład 1.

Odmienne zasady

Umowa podmiotu może jednak wprowadzać odmienne zasady. Wspólnicy mogą bowiem postanowić, że udział ?w zyskach nie będzie odpowiadał uczestnictwu w stratach albo też stopień udziału w zyskach czy stratach uzależniony będzie od wartości wnoszonych wkładów >> patrz przykład 2.

Przykład 1.

W skład sp.j. wchodzi dwóch wspólników. Podmiot ten dobrze prosperuje. Panie Bianka i Dagmara (wspólnicy) przewidują, ?że spółka na koniec 2014 r. osiągnie zysk ?w wysokości 60 tys. zł. W związku z tym każdy z uczestników spółki z końcem 2014 r. (jeżeli umowa nie zawiera odmiennych regulacji w tym zakresie) będzie mógł się domagać podziału tej kwoty i wypłaty należnej części. Z uwagi zaś na to, że umowa stanowi, iż podział zysku następuje po połowie, paniom Biance i Dagmarze będzie przysługiwać po 30 tys. zł.

Przykład 2.

Umowa sp.j. zawiera zapis, że udział pani Malwiny w zysku spółki wynosi 40 proc., ?a w stratach – 25 proc. Postanowienie takie jest prawidłowe.

W sytuacji, w której powstaną wątpliwości co do obszaru uczestnictwa wspólnika w stratach, należy się odnieść do dyrektywy wskazanej w art. 51 § 2 k.s.h., zgodnie z którą w takim przypadku zastosowanie znajdzie określony ?w umowie stopień uczestnictwa w zyskach >patrz przykład 3. Jeżeli umowa podmiotu go nie precyzuje, obowiązuje wówczas ogólna zasada równego udziału w zyskach i stratach spółki (art. 51 § 1 k.s.h.) >> patrz przykład 4.

Umowa spółki może zwolnić wspólnika od partycypacji w ujemnych wynikach

Przykład 3.

Umowa sp.j. zawiera zapis, że udział pani Eryki w zysku spółki wynosi 20 proc., nie zawiera natomiast regulacji odnoszących się do jej uczestnictwa w stratach. Z tych względów stopień jej partycypacji w stratach będzie wynosił 20 proc.

Przykład 4.

Umowa sp.j. nie zawiera postanowienia odnoszącego się do udziału wspólników ?w zyskach. W takiej sytuacji osoby wchodzące w jej skład będą uczestniczyć ?w stratach w równym stopniu co w zysku.

Nie da się uwolnić wszystkich

Umowa spółki może zwolnić wspólnika od partycypacji w stratach. Jednak w świetle wyroku Sądu Najwyższego ?z 23 kwietnia 2009 r. (IV CSK 558/08), nie modyfikuje to jego odpowiedzialności (za zobowiązania podmiotu) na podstawie art. 22 § 2 k.s.h. >> patrz przykład 5.

Udział w stratach będzie wtedy obciążał w większym stopniu pozostałe osoby stanowiące skład podmiotu. Umowa spółki może zaś być w tym zakresie zmieniona również zwykłą większością głosów. Przy czym wspólnik opowiadający się przeciwko zmianom przewidującym zwolnienie od partycypacji ?w stratach, który następnie nie został ?z niej zwolniony, może się bronić zarzutem naruszenia swobody kontraktowania. Nie można natomiast uwolnić od uczestnictwa w stratach wszystkich wspólników.

Przykład 5.

Sp.j. składa się z trzech wspólników, pań Dominiki, Agnieszki i Kingi. Umowa spółki stanowi, że ta pierwsza wyłączona jest od udziału w stratach. Zapis ten jest prawidłowy. Jednak zwolnienie pani Dominiki od uczestnictwa w stratach nie wywołuje żadnego skutku prawnego wobec kontrahentów spółki, którzy w razie zaistnienia zadłużenia będą mogli dochodzić również od niej zapłaty należności.

Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2008 r. (V CSK 172/08), wyraził stanowisko, że „wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 k.s.h.) tylko wobec spółki, a po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu tylko roszczenie, o którym mowa ?w art. 82 § 2 zdanie trzecie k.s.h. (o wypłatę nadwyżki, którą dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku – dop. autora), co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w terminie udziału w zysku".

„W spółce jawnej, w odróżnieniu od spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz ?art. 347 § 1 k.s.h.), do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. W spółkach sporządzających sprawozdanie finansowe zysk wynika z bilansu spółki. Roszczenie wspólnika o wypłatę zysku w takiej spółce staje się wymagalne z upływem czasu wyznaczonego w ustawie ?o rachunkowości do sporządzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy" (z wyroku Sądu Najwyższego z 3 lipca 2008 r., IV CSK 101/08).

Z kolei w orzeczeniu z 5 marca 2009 r. ?(III CSK 290/08) Sąd Najwyższy podniósł, że „w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Rozliczenie zaliczki następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk".

Gdy wskutek poniesionej przez spółkę straty zmniejszył się udział kapitałowy wspólnika, zysk – w pierwszej kolejności – przeznacza się na uzupełnienie tego udziału >> patrz przykład 6.

Przykład 6.

Pani Aleksandra wniosła do sp.j. tytułem wkładu kwotę 15 tys. zł. W 2013 r. spółka poniosła stratę. W jej wyniku udział kapitałowy pani Aleksandry został uszczuplony o 3 tys. zł. Według przewidywań wspólników sp.j. w 2014 r. odnotuje ona zysk w wysokości 40 tys. zł. Umowa spółki składającej się z czterech wspólników zawiera zapis, że podział zysku między jej uczestników odbywa się w częściach równych. W tej sytuacji z należnej pani Aleksandrze sumy 10 tys. zł z ewentualnego zysku 3 tys. zł będzie przeznaczone na uzupełnienie jej udziału kapitałowego do wniesionej kwoty 15 tys. zł.

Odsetki od udziału kapitałowego

Wspólnik, niezależnie od zysku, może z końcem każdego roku obrotowego (chyba że umowa danej sp.j. wskazuje inny termin) żądać wypłaty odsetek od jego udziału kapitałowego, tj. od wartości wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki. Może być tak, że zostaną wypłacone tylko odsetki, natomiast zysk nie >> patrz przykład 7. Wspólnikowi przysługuje prawo do domagania się ich wypłaty nawet wtedy, gdy spółka zanotowała stratę, a te wypłacone będą wtedy stanowić koszt spółki >> patrz przykład 8.

Odsetki należne nie powiększają udziału kapitałowego uczestnika spółki. Wysokość odsetek może być ustalona na innym poziomie niż – wskazany w art. 53 k.s.h. – próg 5 proc. >> patrz przykład 9. Cytowany przepis ma bowiem charakter względnie obowiązujący, co oznacza, że umowa podmiotu może odmiennie regulować poziom odsetek, jak również ?w ogóle wyłączać prawo wspólnika do żądania ich wypłaty >> patrz przykład 10. Jeżeli jednak straty spółki spowodują, że udział kapitałowy wspólnika wyniesie zero albo wręcz wykaże wartość ujemną, odsetki nie będą się należały, ponieważ przysługują one od wartości udziału kapitałowego.

Przykład 7.

Sp.j. na koniec 2014 r. najprawdopodobniej odnotuje zysk. Jeden z jej wspólników – pani Olga – zamierza zgłosić na koniec roku pozostałym wspólnikom żądanie wypłaty jedynie 5 proc. (bo umowa tej sp.j. nie stanowi inaczej) odsetek od udziału kapitałowego. ?Nie będzie domagać się podziału i wypłaty dywidendy (udziału w zysku). Postępowanie pani Olgi jest prawidłowe.

Przykład 8.

Wszystko wskazuje na to, że sp.j. na koniec 2014 r. poniesie stratę. Pani Kamila, jeden ze wspólników, poinformowała, że na koniec roku zgłosi żądanie wypłaty należnych odsetek od udziału kapitałowego. Panie Karolina i Oliwia, tj. pozostali uczestnicy spółki, stwierdziły jednak, że odmówią wypłaty, powołując się na to, że sp.j. nie wypracowała w 2014 r. zysku. Umowa nie wyklucza prawa wspólników do żądania wypłaty odsetek ani nie reguluje ich wysokości. Stanowisko pań Karoliny i Oliwii nie jest zatem właściwe. Każdemu wspólnikowi przysługuje bowiem prawo do domagania się wypłaty odsetek nawet wtedy, gdy spółka poniosła stratę. Pani Kamili trzeba więc będzie wypłacić ?5 proc. odsetek od wartości rzeczywiście wniesionego przez nią wkładu.

Przykład 9.

Umowa sp.j. nie zawiera postanowienia odnośnie do wysokości odsetek, których wypłaty mogą się domagać wspólnicy na koniec każdego roku obrotowego od ich udziałów kapitałowych. Jeden z uczestników podmiotu – pan Seweryn – zamierza zażądać ?31 grudnia 2014 r. wypłaty przysługujących mu odsetek. W tej sytuacji powinno mu zostać wypłacone 5 proc. odsetek ?od wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu.

Przykład 10.

Umowa sp.j. zawiera zapis, w świetle którego każdy wspólnik ma prawo domagać się ?z końcem każdego roku obrotowego 3 proc. odsetek od wartości ich udziałów kapitałowych. Postanowienie to jest prawidłowe.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna:

art. 9, art. 37 § 1, art. 50 § 1 oraz art. 51–53 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1030)