Moment powstania obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: PCC) został uregulowany w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 9 września 2000 r. o PCC. Obowiązek ten powstaje w momencie dokonania czynności, np. zawarcia umowy pożyczki.
W takiej sytuacji podatnik ma obowiązek bez wezwania organu podatkowego złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych PCC-3 oraz obliczyć i wpłacić podatek do urzędu skarbowego w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Szczególny sposób
Ustawa przewiduje również szczególny sposób powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek ten powstaje bowiem w przypadku powołania się przez podatnika przed organami skarbowymi na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej, jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnej w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC).
Obowiązek podatkowy ciąży na biorącym pożyczkę.
Ile wynosi
Generalnie stawka podatku od umowy pożyczki wynosi 2 proc. (art. 7 ust. 4 ustawy o PCC).
Według art. 7 ust. 5 pkt 1 ustawy, jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego albo ich zamiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony, wtedy stosowana jest stawka sankcyjna, która wynosi 20 proc.
Przykład
W spółce z o.o. X przeprowadzono kontrolę podatkową, podczas której ustalono, że spółka ta w 2011 roku otrzymała od dwóch innych powiązanych z nią spółek z o.o. kwoty pieniężne w wysokości 530 000 zł i 11 425 100 zł. Otrzymane przez spółkę X pieniądze były zwrócone w ciągu trzech miesięcy na konta bankowe spółek powiązanych.
Spółka X w trakcie kontroli wyjaśniła, że ww. kwoty pieniężne były pożyczką udzieloną jej na poprawę kondycji finansowej. Spółka sama powołała się zatem przed organami skarbowymi na fakt otrzymania pożyczek od spółek powiązanych.
Takie umowy pożyczki powinny podlegać podatkowi od czynności cywilnoprawnych, a więc organ podatkowy zastosował w tym przypadku sankcyjną stawkę podatku w wysokości 20 proc.
Gdyby spółka X sama opodatkowała pożyczki, to wyliczenie podatku przedstawiałoby się następująco: 11 955 100 x 2 proc. = 239 102 zł.
Natomiast przy zastosowaniu stawki sankcyjnej spółka X zapłaci znacznie więcej, bo 11 955 100 x 20 proc. = 2 391 020 zł.
Ważne, kto ujawni
Stawka podwyższona może być zastosowana tylko wtedy, gdy brak zapłaty podatku od dokonanej czynności i niezłożenie deklaracji ujawni przed organami skarbowymi sam podatnik.
Potwierdza to wyrok WSA w Kielcach z 31 marca 2011 r. (ISA/Ke 148/11). Czytamy w nim, że „sankcyjna stawka podatku może być jedynie zastosowana, gdy na fakt zawarcia umowy pożyczki powołuje się sam podatnik. Powołanie się na nią przez świadka bądź inny podmiot, który nie jest podatnikiem, a także ujawnienie jej przez sam organ wyklucza opodatkowanie umowy pożyczki stawką 20 proc.".
Gdyby fiskus dowiedział się, że podatek od pożyczki nie został zapłacony, to wówczas wszczyna postępowanie podatkowe i w drodze decyzji określa wysokość podatku, stosując stawkę 2 proc.
Jaki wyjątek
Podatkowi nie podlegają czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest zwolniona z podatku od towarów i usług.
Wyjątkiem jest sprzedaż i zamiana, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach, umowy spółki i jej zamiany, umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych. Stanowi o tym art. 2 pkt 4 ustawy o PCC.
Gdy zatem umowa pożyczki podlega opodatkowaniu VAT albo objęta jest zwolnieniem z tego podatku, to wtedy pożyczka nie będzie podlegała PCC.
W prowadzonej działalności
Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT zwolnione od podatku od towarów i usług są m.in. usługi pośrednictwa finansowego.
Dla oceny opodatkowania VAT konieczne jest zatem ustalenie, czy pożyczka została udzielona przez pożyczkodawcę w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, czyli czy pożyczkodawca faktycznie zajmuje się zawodowo udzielaniem pożyczek. Okolicznościami świadczącymi o zawodowym udzielaniu pożyczek mogą być m.in.:
- posiadanie środków pieniężnych przeznaczonych wyłącznie na udzielanie pożyczek,
- wykazanie zysku pochodzącego z prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie usług pośrednictwa finansowego,
- brak powiązań rodzinnych lub zawodowych między stronami umów pożyczek.
Trzeba przy tym zauważyć, że sama ilość czy częstotliwość wykonywanych przez dany podmiot określonych czynności nie przesądza jeszcze o tym, że staje się on podatnikiem VAT. Przesądzają o tym natomiast okoliczności wskazujące na zawodowy charakter czynności.
VAT to specyficzny podatek, w którym zasadnicze znaczenie dla opodatkowania mają okoliczności faktyczne, a nie względy formalne, np. zapisy w ewidencji (wyrok NSA z 29 czerwca 2010 r., II FSK 395/09).
Ustalenie, że umowa pożyczki została zawarta w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, powoduje, że czynność ta nie podlega PCC.
Potwierdza to również wyrok WSA w Poznaniu z 7 sierpnia 2012 r. (II SA/Po 493/12), w którym czytamy, że: „jeżeli pożyczka będzie usługą z zakresu pośrednictwa finansowego, wówczas jako czynność objęta obowiązkiem podatkowym na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług (na mocy załącznika nr 4 poz. 3 pkt 5 do ustawy o VAT usługi te są zwolnione od podatku) będzie wyłączona od opodatkowania na podstawie ustawy o PCC".
