Dbanie o to, aby przedsiębiorcy nie nadużywali pozycji dominującej, nie dokonywali w dowolny sposób fuzji i przejęć, nie wprowadzali na rynek produktów zagrażających życiu lub zdrowiu oraz nie naruszali interesów konsumentów należy do podstawowych zadań Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Innymi słowy kompetencje tego urzędu można uznać za te związane z kształtowaniem polityki antymonopolowej oraz polityki ochrony konsumentów.

W celu ich realizacji urzędowi przysługuje szereg uprawnień, w tym w szczególności prawo dokonywania kontroli w firmach, co do których istnieje podejrzenie, że są na bakier z przepisami. Czego zatem może się spodziewać przedsiębiorca, gdy do takiej kontroli dojdzie i jakie ma uprawnienia? Na mocy art. 47 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (DzU z 2007r. nr, 50 poz. 331 ze zm.) postępowanie przed UOKiK może być prowadzone jako postępowanie wyjaśniające, postępowanie antymonopolowe lub postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Chociaż każde z nich ma swoją specyfikę, głównie ze względu na cel ich prowadzenia, czyli tego, co mają wyjaśnić, to sam przebieg i uprawnienia urzędu są podobne. I tak, przede wszystkim należy wskazać, że na podstawie art. 50 przedsiębiorcy są zobowiązani do przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie urzędu. Należy pamiętać, że dla swojej poprawności żądanie takie powinno zawierać wskazanie :

- zakresu informacji,

- celu żądania,

- terminu udzielenia informacji,

- sankcji za nieudzielenie informacji lub za udzielenie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd.

Prawo wejścia...

W każdym czasie w trakcie toczącego się postępowania i u każdego przedsiębiorcy nim objętego może zostać przeprowadzona kontrola. Ma jej prawo dokonać upoważniony pracownik urzędu lub inspekcji handlowej. Ponadto prezes UOKIK może upoważnić do udziału w kontroli m.in.: pracownika organu ochrony konkurencji z innego państwa UE oraz osoby posiadające wiadomości specjalne, jeżeli do przeprowadzenia kontroli niezbędne są tego rodzaju wiadomości.

Może tu chodzić np. o specjalistę – informatyka, który będzie badał elektroniczne bazy danych przedsiębiorcy, w tym sprawdzał, czy bezpośrednio przed kontrolą jakieś informacje nie były usuwane z twardych dysków. Jeżeli przedsiębiorca chce opóźnić wejście kontroli ma prawo domagać się okazania upoważnienia do jej przeprowadzenia. Chociaż trudno się spodziewać, żeby urząd zaniedbał czegoś w tym względzie, to warto wskazać, że upoważnienie to, w myśl art. 105a ust. 4, musi zawierać:

- oznaczenie organu kontroli,

- wskazanie podstawy prawnej,

- datę i miejsce wystawienia,

- imię i nazwisko kontrolującego oraz numer jego legitymacji służbowej, a w przypadku udziału w kontroli innych osób, także ich dane z numerami dokumentów potwierdzających tożsamość,

- oznaczenie kontrolowanego,

- określenie przedmiotu i zakresu kontroli,

- określenie daty rozpoczęcia kontroli i przewidywany termin jej zakończenia,

- podpis osoby udzielającej upoważnienia z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji,

- pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego.

Tym samym kontrolę dałoby się wstrzymać (chociaż zapewne nie na długo), gdyby upoważnienie nie zawierało któregokolwiek z wymienionych elementów lub kontrolujący nie miałby przy sobie legitymacji służbowej. Z kolei osoby dodatkowo upoważnione do kontroli nie musiałyby zostać dopuszczone do pomieszczeń firmy, gdyby nie miały przy sobie dokumentu potwierdzającego tożsamość, a którego to numer widniałby w upoważnieniu do kontroli. Zgodnie z przepisami przedsiębiorca ma pełne prawo domagać się okazania wszystkich tych dokumentów.

...i badania dokumentów

Jeżeli forma i treść upoważnienia są prawidłowe, to kontrolujący (art. 105b) ma prawo:

- wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu kontrolowanego,

- żądać udostępnienia akt, ksiąg, wszelkiego rodzaju dokumentów i nośników informacji związanych z przedmiotem kontroli oraz ich odpisów i wyciągów, a także sporządzania z nich notatek,

- żądania ustnych wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli >patrz ramka.

Zapis w cytowanym przepisie, że kontrolerzy mają prawo żądać dostępu do wszelkiego rodzaju dokumentów i nośników, oznacza szerokie uprawnienia w zakresie rodzajów dokumentów podlegających zatrzymaniu. Na ich wniosek należy im udostępnić wszelkie dokumenty (np. foldery zawierające korespondencję, dokumentację podróży oraz notatki, spisy rozmów telefonicznych, umowy, stosowane regulaminy lub ogólne warunki umów, notatki wewnętrzne, odręczne notatki na dokumentach, a nawet kartki samoprzylepne z notatkami).

Kontrolujący mogą też zabezpieczyć pocztę elektroniczną (e-maile) oraz wszelkie dokumenty przechowywane w formie elektronicznej, jak również informacje utrwalone w jakiejkolwiek formie: nagrania wideo, nagrania na dyktafonach, poczcie głosowej itp., jeżeli dotyczą one materii objętej kontrolą. Wyjątek stanowią dokumenty chronione tzw. przywilejem poufności. Dlatego zatrzymaniu nie podlegają dokumenty stanowiące korespondencję pomiędzy firmą a prawnikiem zewnętrznym na temat przedmiotu kontroli.

Dotyczy to również dokumentów niezwiązanych z zakresem kontroli. W przypadku sporu, co do charakteru dokumentu, spór taki rozstrzyga sąd. Warto jeszcze dodać, że w uzasadnionych przypadkach przebieg kontroli lub poszczególne czynności dokonywane w jej trakcie, po uprzednim poinformowaniu kontrolowanego, mogą być nagrywane. Nośniki danych, na których zarejestrowano przebieg kontroli, stanowią załącznik do protokołu kontroli.

Współdziałanie

I wreszcie, jak stanowi art. 105e, kontrolowany przedsiębiorca zapewnia osobom upoważnionym warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a w szczególności:

- sporządza we własnym zakresie kopie dokumentów, w tym wydruki z nośników informacji, a także informatycznych nośników danych, wskazanych przez kontrolującego,

- zapewnia w miarę możliwości samodzielne, zamknięte pomieszczenie, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia kontroli,

- zapewnia wydzielone miejsce do przechowywania dokumentów i zabezpieczonych przedmiotów,

- udostępnia środki łączności, którymi dysponuje, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności kontrolnych.

Po zakończonej kontroli urzędnicy mają obowiązek przekazać przedsiębiorcy protokół. Ten, w terminie siedmiu dni od jego uzyskania, ma prawo złożyć zastrzeżenia. W takim przypadku UOKiK dokonuje ich analizy i, w razie potrzeby, podejmuje dodatkowe czynności kontrolne, a w przypadku stwierdzenia zasadności takich zastrzeżeń zmienia lub uzupełnia odpowiednią część protokołu. Jednak nawet, gdy uwagi nie zostaną uwzględnione kontrolujący ma obowiązek poinformować o tym przedsiębiorcę na piśmie.

Sankcje

Przedsiębiorcy, szczególnie, gdy ma coś na sumieniu, może przyjść do głowy, aby próbować opóźniać kontrolę, ukrywać całość lub część dokumentów związanych ze sprawą, kasować informacje elektroniczne, nie dopuszczać kontrolujących do wszystkich pomieszczeń. Oczywiście może próbować tak postępować. Jednak gra w kotka i myszkę z urzędem antymonopolowym może być kosztowna.

Zgodnie bowiem z art. 106 urząd antymonopolowy może nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości do 50 mln euro, jeżeli ten, choćby nieumyślnie, nie udzielił informacji wymaganych w trakcie kontroli lub podał nieprawdziwe informacje albo wprowadzające w błąd oraz nie współpracował w trakcie kontroli w zakresie toczącego się postępowania.

Z kolei w myśl art. 108, z takich samych powodów, kara finansowa w wysokości do 50-krotności przeciętnego wynagrodzenia może zostać nałożona na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorstwem, a także na inne osoby zaangażowane w sprawę, np. osobę upoważnioną przez kontrolowanego przedsiębiorcę, posiadacza lokalu, pomieszczenia, innej nieruchomości objętych przeszukaniem, a nawet na świadków za nieuzasadnioną odmowę zeznań. -

Kiedy wolno odmówić wyjaśnień

Pracownicy kontrolowanej firmy mogą odmówić udzielenia informacji lub współdziałania w trakcie kontroli tylko wtedy, gdy naraziłoby to ich lub ich małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osoby pozostające w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu, na odpowiedzialność karną.

Prawo odmowy udzielenia informacji lub współdziałania w toku kontroli trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.