Od listopada do grudnia 2012 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów sprawdził umowy, wnioski o jej zawarcie i regulaminy stosowane przez 16 przedsiębiorców – 7 spółek należących do grupy kapitałowej PGNiG (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, Dolnośląska Spółka Gazownictwa, Górnośląska Spółka Gazownictwa, Karpacka Spółka Gazownictwa, Mazowiecka Spółka Gazownictwa, Pomorska Spółka Gazownictwa i Wielkopolska Spółka Gazownictwa) oraz 9 największych alternatywnych dostawców gazu (Amber Gaz, Anco, Avrio Media, Duon Dystrybucja, Egea Grupa Energetyczna, EWE Energia, G.EN. Gaz Energia, SIME Polska, Tarnogrodzki Zakład Komunalny). Łącznie zbadano 159 wzorców, na podstawie których ponad 6 milionów konsumentów zawarło umowy.

Były to wszystkie wzorce spółek PGNiG oraz ponad 99 proc. umów, których stroną byli konsumenci i alternatywni dostawcy. Przeanalizowane zostały umowy sprzedaży, dystrybucji, gazu, umów kompleksowych oraz o przyłączenie do sieci gazowej. Efektem kontroli urzędu antymonopolowego jest „Raport z kontroli wzorców umowy stosowanych w obrocie z konsumentami na rynku gazu sieciowego". Wskazuje on uchybienia i przykłady naruszania prawa przez firmy energetyczne.

Wzorce umów

U wszystkich skontrolowanych przedsiębiorców stwierdzono uchybienia. Łącznie wykryto 178 nieprawidłowości w tym aż 134 klauzule niedozwolone. Nieprawidłowości dotyczyły m.in. rozwiązania umowy, wstrzymania dostaw gazu, terminu składania reklamacji i odpowiedzi na nie, wyłączania odpowiedzialności przedsiębiorcy czy nieprecyzyjnego określenia możliwości nałożenia kar umownych. Ponieważ w praktyce wszystkie umowy tego typu zawierane są z konsumentami na podstawie wzorców umów, podlegają określonym rygorom. Przede wszystkim wszystkie ich zapisy powinny być sformułowane w sposób jednoznaczny i precyzyjny.

Jeżeli tak nie jest interpretuje się je na korzyść konsumenta. Nie mogą zawierać zapisów, które kształtowałyby prawa i obowiązki słabszej strony w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumentów. Rygor ten nie dotyczy wprawdzie postanowień określających główne świadczenia stron, jak np. wynagrodzenie, ale tylko wtedy, gdy zapisy te zostały sformułowane w sposób jednoznacznie.

Przykładem nieprecyzyjnego zapisu, zakwestionowanego przez urząd antymonopolowy była klauzula o treści: „reklamacje faktury lub innego dokumentu księgowego odbiorca zgłasza sprzedawcy niezwłocznie po otrzymaniu faktury lub dokumentu księgowego".

Wskazane postanowienie, zawierające nieostre i niejednoznaczne określenie terminu do wniesienia reklamacji mogą być sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszać interesy konsumentów (art. 385

1

§ 1 k.c.) a przez to stanowić klauzulę niedozwoloną. W odniesieniu do takich postanowień UOKiK ocenił stopień naruszenia interesów konsumentów jako rażący i w związku z tym wytoczy przeciwko dziesięciu przedsiębiorstwom energetycznym, które je stosowały, powództwa o uznanie kwestionowanych postanowień wzorców umowy za niedozwolone.

Czas na reklamację

Nie tylko nieprecyzyjne wskazanie terminu na wnoszenie reklamacji może stać w sprzeczności z prawem ochrony konsumenta. Tak będzie również w przypadku wyznaczenia precyzyjnego, ale zbyt krótkiego czasu na jej wniesienie. Jeden z przedsiębiorców stosował klauzulę o treści: „reklamację faktury odbiorca zgłasza sprzedawcy w formie pisemnej niezwłocznie, a najpóźniej w terminie 14 dni od daty jej otrzymania. Nie złożenie reklamacji w terminie jak wyżej jest równoznaczne z akceptacją rozliczenia należności przez odbiorcę".

Autorzy przywołanego raportu zwracają uwagę, że ani przepisy Prawa energetycznego (DzU z 2012r. poz, 1059), ani przepisy wykonawcze wydane na jego podstawie nie zawierają regulacji odnoszących się do terminów reklamowania dostaw gazu lub wynikających z nich rozliczeń. Jednak umowa wiążąca w tym przypadku przedsiębiorcę z konsumentem jest umową sprzedaży, albowiem po jednej stronie występuje podmiot, który zobowiązany jest do sprzedaży gazu, a z drugiej strony konsument, który go kupuje.

Stosownie do treści art. 5 ust. 3 i 4 Prawa energetycznego dostarczanie gazu może odbywać się na podstawie umowy sprzedaży albo umowy kompleksowej, zawierającej postanowienia umowy sprzedaży. Z uwagi na charakter prawny umowy sprzedaży, do reklamacji z powodu nienależytego wykonania świadczenia przez przedsiębiorstwo energetyczne, w tym do rozliczeń i zawierających je faktur, znajdują zastosowanie przepisy dotyczące rękojmi za wady.

A tym samym, stosownie do art. 563 § 1 k.c., uprawnienia z tytułu rękojmi podlegają utracie, jeżeli reklamujący nie zawiadomi o wadzie w ciągu 1 miesiąca od jej wykrycia, a zatem konsumenci powinni mieć możliwość reklamowania zarówno dostaw gazu, jak i rozliczeń z nich wynikających przez okres 1 miesiąca. Dodatkowo należy mieć na uwadze treść art. 558 § 1 k.c., zgodnie z którym - w umowach z udziałem konsumentów – ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w wypadach określonych w przepisach szczególnych.

Przepisy prawa energetycznego nie zawierają takich wyłączeń, a zatem wprowadzenie do umowy 14-dniowego terminu do zgłoszenia ewentualnych reklamacji należy uznać za sprzeczne z powołanymi wyżej przepisami. Ponadto warto zaznaczyć, że zapis, podobny do przytoczonego, znajduje się już w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych.

Klauzula o treści „nie zgłoszenie zastrzeżeń co do prawidłowości wystawienia faktury w terminie 14 dni od daty jej doręczenia jest jednoznaczne z jej akceptacją" została umieszczone w rejestrze na mocy wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 maja 2007r (XVII Amc 40/06, wpis pod poz. 1215). A stosowanie w obrocie z konsumentami zapisów identycznych do znajdujących się w rejestrze stanowi naruszenie prawa (art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów).

Uchylenie odpowiedzialności

Dwa skontrolowane przedsiębiorstwa gazowe próbowały ograniczać swoją odpowiedzialność za niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie umowy. Zakwestionowane zapisy miały następujące brzmienie:

- „strony wyłączają wzajemną odpowiedzialność za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem niniejszej umowy w szczególności, gdy (...) szkoda dotyczy utraconych korzyści",

- „z zastrzeżeniem bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, odpowiedzialność (firmy) z tytułu niewykonania umowy lub nienależytego wykonania umowy, niezależnie od podstaw dochodzenia roszczeń za wszelkie szkody, ograniczona jest do wysokości 50 proc. wartości jednomiesięcznych opłat za świadczoną usługę dystrybucji paliwa gazowego."

Tymczasem zgodnie z art. 3853 pkt 2 k.c. niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Tym samym w takiej sytuacji, zgodnie z art. 471 k.c. przedsiębiorca jest zobowiązany do naprawienia szkody. Przy czym ta może polegać zarówno na stracie, którą poniósł konsument, jak i na pozbawieniu poszkodowanego korzyści, które mógłby uzyskać, gdyby szkody mu nie wyrządzono.

„W obrocie z konsumentami przyjmuje się, że w przypadku szkody poniesionej przez konsumenta na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez profesjonalistę, na przedsiębiorcy ciąży obowiązek naprawienia tej szkody w pełnej wysokości" (raport str. 51).

Wstrzymane dostawy

W myśl art. 6 ust. 3 Prawa energetycznego przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją gazu, ma prawo wstrzymać dostawy, jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli, zostanie stwierdzone, że:

- instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska,

- nastąpił nielegalny pobór gazu.

I dodatkowo zgodnie z ust. 3a:

- gdy odbiorca zwleka z zapłatą za pobrany gaz albo świadczone usługi co najmniej miesiąc po upływie terminu płatności, pomimo uprzedniego powiadomienia na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznaczenia dodatkowego, dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległości i bieżących należności.

W związku z takim, a nie innym brzmieniem przepisów, należy uznać, że katalog przyczyn dających prawo do wstrzymania dostarczania gazu jest katalogiem zamkniętym. Tym samym przedsiębiorcy nie mogą go dowolnie rozszerzać i wstrzymywać dostaw gazu z przyczyn innych niż wymienione w tych przepisach. Dlatego też urząd antymonopolowy zakwestionował klauzule, zgodnie z którymi:

- „sprzedawca może wstrzymać dostarczanie paliwa gazowego w przypadku (...) d) uniemożliwienia przez odbiorcę upoważnionym przedstawicielom sprzedawcy dostępu do elementów sieci znajdujących się na terenie lub w obiekcie odbiorcy w celu przeprowadzenia prac eksploatacyjnych lub usunięcia awarii sieci",

- „dostarczanie paliwa gazowego może zostać wstrzymane lub ograniczone bez uprzedzenia odbiorcy, gdy: 1. instalacja gazowa odbiorcy lub sposób używania paliwa gazowego stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska oraz bezpieczeństwa mienia, (...) 4. odbiorca uniemożliwił upoważnionym przedstawicielom dostęp w sytuacji zagrożenia zdrowia, życia lub mienia (wraz z niezbędnym sprzętem) do elementów sieci gazowej znajdujących się na terenie lub w obiekcie odbiorcy, (...) 6. odbiorca samowolnie przyłączył się do sieci gazowej, 7. dokonano zmiany lub uszkodzeń w gazomierzu".

Więcej informacji

Opisane przypadki to tylko niewielka część z przywołanych w raporcie naruszeń. Inne dotyczą m.in. postanowień:

- nieprawidłowo określających zasady dostarczania korespondencji (skuteczność doręczenia),

- błędnie wskazujących sąd właściwy do rozstrzygania sporów,

- określających w sposób nierównoprawny prawa i obowiązki stron,

- w niejasny sposób określających wysokość kar umownych i przesłanki ich stosowania.

Pełny raport można pobrać ze strony Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (www.uokik.gov.pl).

Rozpatrzenie reklamacji

Z raportu UOKiK wynika, że stosowanie nieprecyzyjnych określeń co do terminu wniesienia reklamacji lub wyznaczenie zbyt krótkiego czasu na jej dokonanie, to niejedyne naruszenia, jakich dopuszczają się przedsiębiorcy. W kilku przypadkach wzorce umów zawierały także błędne zapisy, co do tego, ile czasu ma firma na rozpatrzenie reklamacji. Zakwestionowane przez urząd postanowienia w tym zakresie, to:

- „rozpatrzenie reklamacji odbiorcy i udzielenie odpowiedzi nastąpi w terminie 21 dni od daty otrzymania reklamacji",

- „reklamacje będą rozpatrywane w ciągu 21 dni roboczych od dnia ich otrzymania przez organizatora lub spółkę"

Dlaczego takie zapisy naruszają zbiorowe interesy konsumentów? Wszystko dlatego, że w tym zakresie obowiązują przepisy, które wyraźnie wskazują, w jakim czasie reklamacje powinny być rozpatrywane. Mianowicie chodzi o § 41 pkt 2 rozporządzenia ministra gospodarki w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego (DzU z 2010 r. nr 133, poz. 891 ze zm.).

A przepis ten stanowi, że przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie standardów jakościowych obsługi odbiorców odpowiednio do zakresu prowadzonej działalności (...) rozpatruje wnioski lub reklamacje odbiorców w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku lub zgłoszenia reklamacji, z wyłączeniem spraw dotyczących sprawdzenia dotrzymania parametrów jakościowych paliw gazowych dostarczanych z sieci gazowej, wykonując odpowiednie pomiary – które są rozpatrywane w terminie 14 dni od zakończenia stosownych kontroli i pomiarów.

Gdzie po poradę

Informacje na temat praw odbiorców gazu konsumenci mogą znaleźć w poradniku (załącznik do raportu) przygotowanym przez UOKiK. W przypadku sporów z dostawcą paliwa można zwrócić się do właściwego terytorialnie powiatowego lub miejskiego rzecznika konsumentów.

O pomoc można także poprosić: Federację Konsumentów pod bezpłatnym numerem 800 007 707 i w jej oddziałach, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich pod adresem porady@dlakonsumentow.pl.

Ponadto w strukturach Urzędu Regulacji Energetyki działa Punkt Informacyjny dla Odbiorców Paliw i Energii. Eksperci URE udzielają porad i praktycznego wsparcia tym odbiorcom energii, którzy mają problemy w relacjach ze sprzedawcami energii elektrycznej, gazu i ciepła.