Możliwość uzyskania emerytury w niższym wieku nadal przewiduje art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.). Według tego przepisu ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje świadczenie emerytalne po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli 1 stycznia 1999 r. (tj. w dniu wejścia w życie ustawy), osiągnęli:

- okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

- okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej.

Warunkiem przyznania tego świadczenia jest brak członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w takim funduszu na dochody budżetu państwa (za pośrednictwem ZUS).

Wcześniejsza emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje też pracownikom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. Wskazuje na to art. 32 ustawy emerytalnej.

Istotna definicja

Niezwykle ważna w tym kontekście jest kwestia pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach. Jest nim osoba wykonująca pracę o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagającą wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach zawierają załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zatem zgodnie z treścią art. 32 ustawy emerytalnej w związku z § 4 z rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., pracownik urodzony po 31 grudnia 1948 r., zatrudniony w szczególnych warunkach, ma prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny (dla mężczyzn 60 lat) oraz posiada 25-letni okres zatrudnienia – w tym co najmniej 15 lat okresów pracy w szczególnych warunkach.

Tylko dla pracowników

Mimo faktycznych podobieństw, w płaszczyźnie formalnoprawnej zachodzi zasadnicza różnica między pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy a tą świadczoną w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

Prawo i obowiązek wykonywania pracy w spółdzielni rolniczej wynika ze stosunku członkostwa, z którym wiąże się m.in. prawo udziału w jej zarządzaniu przez odpowiednie organy i inne rozwiązania instytucjonalne właściwe ruchowi spółdzielczemu. Ma to określony wpływ na sposób organizacji pracy i podporządkowanie w procesie jej świadczenia. Inne są także zasady wynagradzania członków spółdzielni.

Ponieważ stosunek członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej znacznie różni się od stosunku pracy, do członków tych spółdzielni zastosowanie mają tylko nieliczne przepisy prawa pracy. Ma to istotne skutki, gdy chodzi o prawo do emerytury w obniżonym wieku.

W orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się bowiem, że praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie umożliwia przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Tak wskazywał Sąd Najwyższy w wyrokach z 9 stycznia 2008 r. (III UK 92/07), z 18 stycznia 2005 r. (II UK 136/04), z 25 stycznia 2005 r. (I UK 142/04), a także NSA w wyroku z 20 marca 2003 r. (SA/ Łd 2276/01).

Podobnie wypowiadał się też Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 11 września 2012 r. (III AUa 325/12) podnosząc, że między członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej a spółdzielnią nie zachodzi odrębny od stosunku członkostwa stosunek pracy.

Nie ma przywilejów

Ponadto art. 32 ustawy emerytalnej obejmuje tylko pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, a nie stosunku członkostwa w spółdzielni. Oznacza to, że okres wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej pracy, choćby wymienionej w załączniku do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r., nie może zostać zaliczony do okresu pracy w warunkach szczególnych, od którego zależy możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Jest to rozwiązanie z pewnością niekorzystne dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Świadczy to też wyraźnie o szczególnym uprzywilejowaniu osób wykonujących te prace na podstawie stosunku pracy.

Przykład

Pan Stanisław od 5 listopada 1972 r. do 31 marca 1988 r. był członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Pracował tam jako traktorzysta, sporadycznie biorąc udział w zebraniach organów spółdzielni.

Po ukończeniu 60 lat złożył wniosek o przyznanie mu emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wskazywał, że spełnił wszelkie przewidziane tam warunki. ZUS jednak odmówił mu prawa do emerytury, podkreślając, że nie wykazał on 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Pan Stanisław nie zgadzając się z tym, złożył od decyzji ZUS odwołanie do sądu. Podnosił, że pracował przez ponad 15 lat jako traktorzysta, a to jest przecież praca w warunkach szczególnych wymieniona w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Jednak sąd oddalił jego odwołanie podnosząc, że był on członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej, a nie pracownikiem i okres ten nie może być zaliczony do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach