Wiele firm budowlanych nie realizuje prawidłowo obowiązków z zakresu prawa ochrony środowiska. Jest to najczęściej skutek niewiedzy przedsiębiorców co do obowiązków obciążających ich w tym zakresie. Większość firm nie posiada nawet wymaganych prawem decyzji administracyjnych.
Niewiedza ta może jednak okazać się dla przedsiębiorcy kosztowna. Dlatego też w interesie każdego przedsiębiorcy jest zweryfikowanie tego, czy i w jakim zakresie realizuje obowiązki z zakresu ochrony środowiska i ewentualne usunięcie uchybień i braków. Coraz częściej bowiem zdarzają się w firmach budowlanych kontrole dotyczące przestrzegania przepisów prawa ochrony środowiska, które skutkują nakładaniem na niewysokich kar pieniężnych.
Nie tylko ziemia
W toku realizacji procesu inwestycyjnego wytwarzane są różnego rodzaju odpady. Z reguły jest to gruz betonowy i ceglany, ziemia z wykopów, resztki materiałów konstrukcyjnych i izolacyjnych lub drewno. Często pojawia się również papa, resztki kabli, tworzywa sztuczne, a nawet azbest. Wytwarzanie tych odpadów wiąże się z koniecznością właściwego gospodarowania nimi.
Kto wytwarza
Pierwsze i zasadnicze pytanie, jakie się pojawia, to, czy przedsiębiorca budowlany zawsze jest wytwórcą odpadów. Warto zaznaczyć, że zgodnie z definicją ustawową za wytwórcę odpadów powstających w wyniku świadczenia usług budowy, rozbiórki, remontu obiektów uznaje się podmiot, który świadczył usługę, chyba że umowa stanowi inaczej.
Innymi słowy, jeżeli strony umowy o roboty budowlane nie ustalą inaczej, wytwórcą odpadów powstałych w toku procesu inwestycyjnego będzie wykonawca tych robót. W praktyce rzadko spotyka się w umowach budowlanych jakiekolwiek regulacje w tym zakresie.
W przypadku gdy to przedsiębiorca budowlany jest wytwórcą odpadów ciąży, na nim szereg obowiązków z zakresu ochrony środowiska. Jakie są te podstawowe obowiązki.
Zatwierdź program
Pierwszym i elementarnym obowiązkiem jest uzyskanie przez firmę budowlaną decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami (dalej: PGO). Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami wytwórca odpadów, który prowadzi działalność polegającą na świadczeniu usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów lub przetwarzania odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych, jest obowiązany do uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami.
Przedsiębiorca budowlany jako posiadacz odpadów zobowiązany jest do prowadzenia ich ewidencji
Decyzja ta jest instrumentem relatywnie nowym. Obowiązek jej posiadania został wprowadzony przez ustawodawcę w marcu 2010 r., przy czym przepisy przejściowe dopuszczały możliwość posługiwania się przez firmy budowlane zezwoleniami wydanymi na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów maksymalnie do 31 grudnia 2010 r. Najpóźniej od 1 stycznia 2011 r. wszystkie dotychczasowe decyzje straciły ważność. Innymi słowy, każdy przedsiębiorca działający w branży budowlanej najpóźniej 1 stycznia 2011 r. powinien uzyskać PGO.
Wprowadzenie tego instrumentu stanowi znaczne udogodnienie dla podmiotów działających w branży budowlanej. Zamiast konieczności uzyskiwania szeregu różnych decyzji wystarczy, że firma uzyska jedną decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami. Istotne również jest, że decyzja te obowiązuje na terenie całego kraju.
Do kogo wniosek
Wniosek o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami przedsiębiorca powinien złożyć do marszałka województwa. Jedynie dla przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zamkniętych decyzje w tym zakresie wydaje regionalny dyrektor ochrony środowiska. Właściwość miejscową ustala się według miejsca siedziby lub zamieszkania wytwórcy odpadów. Wyjątek stanowi przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych, w tej bowiem sytuacji właściwość miejscową ustala się według obszaru województwa, na którym następuje przetwarzanie odpadów.
Wniosek o zatwierdzenie PGO należy złożyć na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej wytwarzanie odpadów lub zmiany tej działalności, wpływającej na rodzaj, ilość wytwarzanych odpadów lub sposób gospodarowania nimi.
Nie zapomnij o kodach
Dla wielu firm znacznym problemem jest fakt, że przedsiębiorca samodzielnie powinien przygotować omawiany program. Organ administracyjny jedynie go zatwierdza. PGO powinien spełniać szereg warunków formalnych przewidzianych w obowiązujących przepisach. Po pierwsze, należy wyszczególnić rodzaje odpadów przewidzianych do wytwarzania.
Rodzaje odpadów należy podać wraz z właściwymi kodami przypisanymi do nich. W przypadkach gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie mogą powodować odpady, organ wydający decyzję może wezwać firmę do podania podstawowego składu chemicznego i właściwości odpadów. Po drugie, w PGO należy zawrzeć informacje wskazujące na sposoby zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu odpadów na środowisko oraz opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.
Jeżeli odpady mają być czasowo magazynowane np. na placu budowy (co się często zdarza), należy wskazać rodzaje magazynowanych odpadów oraz sposoby ich magazynowania. Dodatkowo należy określić oznaczenie obszaru prowadzonej działalności. Może być to nawet obszar całej Polski. Ponadto we wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami wytwórca odpadów powinien określić czas prowadzenia działalności związanej z wytwarzaniem odpadów.
Organ, do którego został złożony wniosek o zatwierdzenie PGO, odmawia wydania decyzji zatwierdzającej, jeżeli zamierzony sposób gospodarki odpadami:
- mógłby powodować zagrożenia dla zdrowia, życia ludzi lub dla środowiska;
- jest niezgodny z planami gospodarki odpadami;
- jest niezgodny z przepisami prawa miejscowego;
- jest niezgodny z przepisami z zakresu gospodarki odpadami.
Decyzja zatwierdzająca PGO wydawana jest na 10 lat. Jedynie w przypadku, gdy w ramach prowadzonej działalności firma dokonuje przetworzenia odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych, decyzja wydawana jest na okres krótszy – do pięciu lat.
Kara za brak decyzji zatwierdzającej PGO to 5 tys zł. Kara ta nakładana jest na przedsiębiorcę w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Na marginesie warto zaznaczyć, że w projekcie zmian do ustawy o odpadach przewidziano rezygnację z PGO. Jednak projekt ten jest we wstępnej fazie procesu legislacyjnego i trudno ocenić, czy ustawodawca faktycznie zrezygnuje z tego instrumentu, a jeżeli nawet tak, to kiedy.
Jaka sprawozdawczość
Przedsiębiorca budowlany jako posiadacz odpadów zobowiązany jest ponadto do prowadzenia ewidencji wytworzonych odpadów oraz do przekazywania do marszałka województwa zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów. Posiadacz odpadów, według obowiązujących przepisów, jest obowiązany do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji wytworzonych odpadów zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych.
Ewidencję można prowadzić w wersji papierowej lub elektronicznie w systemie informatycznym, umożliwiającym poświadczenie dokumentów ewidencji odpadów za pomocą podpisu elektronicznego. Z reguły firmy małe i średnie wybierają formę papierową.
Ewidencję firm budowlanych należy prowadzić z zastosowaniem następujących dokumentów:
- karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie;
- karty przekazania odpadu.
Dokumenty ewidencji odpadów powinny zawierać następujące dane: imię i nazwisko, adres zamieszkania lub nazwę i adres siedziby posiadacza odpadów. Ważne jest, że kartę przekazania odpadu sporządza ich posiadacz, który je przekazuje. W niektórych przypadkach można odstąpić od sporządzania karty przekazania odpadu, jeżeli jeden z posiadaczy odpadów jest zwolniony z obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów.
Znacznym ułatwieniem dla przedsiębiorców jest wprowadzenie przez ustawodawcę możliwości sporządzania zbiorczej karty przekazania odpadu.
Skorzystać z tego rozwiązania można wtedy, gdy karta obejmuje wyłącznie jeden rodzaj odpadu przekazywany łącznie w czasie jednego miesiąca kalendarzowego, za pośrednictwem tego samego podmiotu prowadzącego transport odpadów temu samemu ich posiadaczowi. Innymi słowy zbiorcza karta przekazania odpadów może obejmować tylko jeden ich rodzaj i może dokumentować przekazywanie tych odpadów na rzecz jednego tylko odbiorcy, przy wykorzystaniu tego samego podmiotu transportującego.
Ustawodawca dla niewielkich firm wprowadził dodatkowe ułatwienie w postaci możliwości prowadzenia tzw. uproszczonej ewidencji odpadów. Ewidencja ta obejmuje wyłącznie karty przekazania odpadów. Z tego ułatwienia mogą skorzystać małe i średnie przedsiębiorstwa, które wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie i wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi, w ilości do 5 Mg (ton) rocznie.
Anna Rynkowska radca prawny, partner A&RT Rynkowska, Kosieradzki, Piekarz S.K.A.
Komentuje Anna Rynkowska radca prawny, partner A&RT Rynkowska, Kosieradzki, Piekarz S.K.A.
Należy pamiętać, że zarówno przedsiębiorcy prowadzący pełną jak i uproszczoną ewidencję odpadów zobligowani są do przechowywania dokumentów sporządzonych na potrzeby ewidencji przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym sporządzono te dokumenty.
Za brak ewidencji wytworzonych odpadów lub za prowadzenie jej niezgodnie ze stanem faktycznym na posiadacza odpadów może być nałożona grzywna w wysokości do 5 tys. zł. Nieprowadzenie bowiem w ogóle lub nierzetelne prowadzenie tej dokumentacji stanowi wykroczenie.
Dodatkowo firmy budowlane, niezależnie od tego, czy prowadzą pełną czy uproszczoną ewidencję odpadów, do 15 marca składają zbiorcze zestawienie za poprzedni rok kalendarzowy. Zestawienie powinno być sporządzone na właściwym formularzu.
W przypadku zaniechania tego obowiązku organ administracyjny może nałożyć na firmę karę pieniężną w wysokości 500 zł. Kara ta wymierzana jest w formie decyzji, która określa ponadto termin przekazania zbiorczego zestawienia danych, nie krótszy niż 14 dni.
W przypadku nieprzekazania zbiorczego zestawienia w terminie zakreślonym w wyżej wskazanej decyzji organ może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości 2 tys. zł. Ta kara pieniężna może być wymierzana wielokrotnie, z tym że łączna wysokość kar za rok kalendarzowy nie może przekroczyć 10 tys. zł.
Mając na uwadze omówione obowiązki przedsiębiorcy oraz sankcje za ich nie przestrzeganie, słuszny jest wniosek, że zaniedbanie w firmie spraw związanych z ochroną środowiska może się okazać dość kosztowne dla przedsiębiorcy. Szczególnie może być to dotkliwe dla budżetów małych i średnich firm budowlanych.
