Opłacalność ekonomiczna założenia trustu pojawia się dopiero wtedy, gdy jego aktywa wyniosą przynajmniej kilka milionów euro – wyjaśnia Mira Walecka- -Agria, Trust and Estate Practitioner TEP oraz prawnik w ITCI sp. z o.o.

Co to jest trust?

Odpowiada Mira Walecka-Agria:

Trust to stosunek prawny, wywodzący się z systemu anglosaskiego, kształtujący relacje między trzema podmiotami: założycielem trustu, jego powiernikiem oraz beneficjentem. Założyciel – jako właściciel aktywów – wnosi je do trustu, powierzając zarządzanie nimi powiernikowi. Uprawnionymi do pożytków z trustu, na zasadach i warunkach określonych w umowie trustu, są beneficjenci. Możliwe jest rozwiązanie, gdy założyciel jest jednocześnie beneficjentem. Często dopuszcza się istnienie nadzorcy, czyli odpowiednika rady nadzorczej w spółkach.

Po co zakłada się trusty?

Trusty zakładane są w celu ochrony aktywów od jakiegokolwiek ryzyka – czy to zewnętrznego jak np. niestabilnej sytuacji politycznej, czy wewnętrznego jak ryzyko procesu, w którym aktywa mogłyby się stać formą zabezpieczenia. Często ich założyciele myślą również o sytuacji majątkowej swoich spadkobierców. Jeśli chcą ukształtować ją inaczej niż przewiduje to prawo spadkowe w ich kraju, posługują się instytucją trustu. Dobrym przykładem są Włosi, którzy nagminnie zakładają trusty, uposażając swoje nowe towarzyszki życia, ponieważ uzyskanie rozwodu we Włoszech jest dużo żmudniejsze niż w Polsce i pary często pozostają na etapie separacji.

Kto może założyć trust i jakie może mieć on aktywa?

Najczęściej założycielami trustu są osoby fizyczne o dużych aktywach. Opłacalność ekonomiczna założenia trustu pojawia się dopiero przy jego aktywach od kilku mln euro. Trust może być właścicielem wszelkiego rodzaju aktywów: środków pieniężnych na rachunkach bankowych, udziałów i akcji spółek, nieruchomości, a także ruchomości – dzieł sztuki, samochodów czy jachtów. Można w nich lokować aktywa za pośrednictwem spółek celowych.

Gdzie najlepiej tworzyć trusty?

Głównie w krajach common law, co nie znaczy, że nie występują w krajach prawa cywilnego, np. na Malcie. Mieszkańcom krajów anglosaskich najwygodniej wybrać trust krajowy, jednak wielu decyduje się na trust off-shore ze względów podatkowych. Brytyjczycy mają trusty na Wyspie Man, obywatele RPA – na Mauritiusie, Amerykanie – na Karaibach, Australijczycy – w Nowej Zelandii.

Czy trust opłaca się polskiemu rezydentowi podatkowemu?

Trust można rekomendować osobom, które przez zawiłą sytuację osobistą pragną w konkretny sposób ustanowić sukcesję, licząc się nawet z potencjalnym kosztem podatkowym (w przeciwieństwie do sukcesji na podstawie polskiego prawa spadkowego, które nie przewiduje opodatkowania spadków w grupie podatkowej). Rozważmy sytuację, w której przedsiębiorca posiada 80 proc. akcji w spółce, gdzie innym akcjonariuszem (np. 15-proc.) i jednocześnie członkiem zarządu jest jego syn z pierwszego małżeństwa.

Człowiek ten ma dwoje innych dzieci z drugiego małżeństwa, niezainteresowanych prowadzaniem firmy, oraz drugą żonę. Zgodnie z polskim prawem spadkowym dziedziczenie przebiegłoby następująco: żona i dzieci dziedziczą w częściach równych. Jaki byłby finał, gdyby sprawy tej rodziny uregulowało polskie prawo spadkowe? Odpowiedź jest prosta – akcje spółki trzeba byłoby sprzedać w celu spłacenia spadkobierców, a syn, który prowadził sprawy spółki, mając trochę kapitału, zacząłby budować nowe przedsięwzięcie.

Rozumiem, że w trosce o biznes możliwe jest lepsze rozwiązanie. Jakie ono jest?

Załóżmy, że przezorny ojciec nie chciał umniejszyć spadku pozostawionego żonie i dwojgu dzieciom. Jednak planował zachować wybudowaną przez siebie firmę z korzyścią dla całej rodziny. Dlatego przed śmiercią postanowił założyć trust z odpowiednimi zapisami. Jeśli najstarszy syn postanawia przestać prowadzić sprawy spółki, to dzieli się aktywa trustu, tak jak w polskim prawie spadkowym.

Jeśli natomiast najstarszy syn postanowił pozostać w rodzinnej spółce, to: z – załóżmy – 90 akcji ojca syn jest uprawniony do połowy akcji (45), a do pozostałych 45 akcji są uprawnieni żona (15 akcji) i dzieci (po 15 akcji). Jeśli sytuacja rozwija się typowo, to najstarszy syn mając motywację (ma poczucie, że pracuje w dużej mierze na siebie) rozwija przedsiębiorstwo, a pozostali akcjonariusze (żona, dwoje dzieci) otrzymują dywidendy.

W momencie zbycia firmy po latach zyski z transakcji są o wiele większe niż gotówka, jaką wszyscy otrzymaliby przy podziale spadku opartym na polskim prawie. Czyli – jest lepiej mieć mniejszy kawałek większego tortu.

Jakie mogą być formy

Co mówi polskie prawo o trustach?

Polska nie ratyfikowała konwencji haskiej z 1985 r. o prawie właściwym dla trustów i ich uznawaniu, tak więc łączniki wskazujące prawo właściwe dla oceny prawnej sporu dotyczącego trustu mogą być inne dla Polski i stron konwencji, co budzi niejasności w zakresie określenia jurysdykcji krajowej sądów polskich oraz uznawania przez sądy polskie wyroków sądów obcych.

- Trust dowolny (Discretionary Trust): powiernicy mogą swobodnie wybierać sposób zarządzania aktywami w granicach opisanych w dokumentach założycielskich trustu. Obowiązki powiernika pozwalają czasami powołać nowych beneficjentów, jeśli np. beneficjenci opisani są jako kompletna grupa możliwa do zidentyfikowania. Np. Pan Y, który jest założycielem trustu, przyznaje coroczną rentę wszystkim swoim dzieciom płci żeńskiej, bez względu na to, czy w momencie ustanawiania tej reguły dzieci były narodzone.

- Trust utrzymujący aktywa (Accumulation and Maintenance Trust): założyciel tworzy schemat darowizny dla beneficjentów, kimkolwiek by byli – nie są tu niezbędne jakieś związki, np. rodzinne. Powiernicy inwestują aktywa trustu tak, aby zrealizować konkretne cele określone w umowie trustu. Ten rodzaj trustu może być użyty w celu zapewnienia edukacji lub dostarczenia środków do życia dzieciom do czasu uzyskania przez nie pełnoletności.

- Trust mieszanych udziałów (Fixed Interest Trust): część wartości własności trustu, jaką otrzyma beneficjent, jest ściśle określona w umowie trustu, może być wielu określonych beneficjentów z możliwymi do zidentyfikowania udziałami we własności trustu. Ten rodzaj trustu zwykle ogranicza uprawnienia powiernika.

- Trust ochronny (Spendthrift Trust/ Protective Trust): tworzony jest w celu zapewnienia ochrony finansowej beneficjentom niejako wbrew im samym. Nazywany potocznie „trustem dla rozrzutnych dzieci", ma wiele klauzul dozwolonych, pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, np. „beneficjent X będzie otrzymywał miesięczną rentę w wysokości dwa tys. euro pod warunkiem podjęcia i utrzymania pracy zarobkowej przez okres ponad trzech miesięcy/podjęcia leczenia/ukończenia studiów".

- Trust dobroczynny (Charitable trust): powołany dla celu dobroczynnego (edukacyjnego, religijnego, ochrony grup osób, ochrony przyrody) lub pożytku społecznego. Powiernicy mają ogromną elastyczność działań, kierując się ogólnymi wskazówkami, które mają na celu „oddanie w pełni woli założyciela". Są to trusty, których czas trwania jest często nieokreślony przez prawo.

- Trust inwestycyjny (Unit Trust): używany do tworzenia schematów emerytalnych, planów dodatków pracowniczych czy zbiorowych funduszy inwestycyjnych. Są to głównie otwarte fundusze inwestycyjne (regulowane przez instytucje nadzoru finansowego w krajach rejestracji trustu). Posiadacz jednostki inwestycyjnej ma tytuł prawny do ochrony swojego prawa własności z roszczeniem odszkodowawczym do zarządcy funduszu i powiernika trustu włącznie.