Z art. 55

4

kodeku cywilnego

wynika, że nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa. Ta solidarna odpowiedzialność oznacza, że wierzyciel może wybrać od kogo zażąda zapłaty: czy od zbywcy, czy od nabywcy. Może też zażądać zapłaty od obu. Po stronie zbywcy, jak i nabywcy jest obowiązek świadczenia na rzecz wierzyciela.

Nie za każde tak samo

Przepisy wprowadzają jednak pewne ograniczenia. Po pierwsze nabywca nie odpowiada za wszystkie zobowiązania, a jedynie do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a cen w chwili spłacenia wierzyciela.

Ma to swoje uzasadnienie. Gdyby nie wspomniane ograniczenia mogłoby okazać się, że nabywca odpowiadałby do wartości dużo wyższej niż przedstawia nabyte przez niego przedsiębiorstwo. Na tym jednak nie koniec. Kodeks cywilny mówi bowiem, że nabywca nie odpowie za te zobowiązania, o których w chwili nabycia, mimo zachowania należytej staranności, nie wiedział. W takim przypadku odpowiedzialność ponosi zbywca przedsiębiorstwa.

Przepisy są jednak tak skonstruowane, że wprowadzają domniemanie, że nabywca w chwili nabycia wiedział, że z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa związane są niezaspokojone zobowiązania. Poza tym wynika z nich, że jeżeli o tym nie wiedział, to mógł się dowiedzieć, gdyby zachował należytą staranność. Ma to swoje praktyczne konsekwencje.

Nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z firmą

Wierzyciel nie ma obowiązku przeprowadzania dowodu, że nabywcy znane było istnienie niezaspokojonych zobowiązań. Dowód obciąża nabywcę, który może uwolnić się od odpowiedzialności przez wykazanie, że pomimo zachowania należytej staranności, w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach.

Taka konstrukcja przepisów wymierzona jest przeciwko nieuczciwym transakcjom i korupcji dotychczasowego dłużnika z osobą trzecią, zmierzającej do pokrzywdzenia wierzycieli, które mogłoby nastąpić w razie zwolnienia z długu dotychczasowego dłużnika i zastąpienia go przez majątkowo nieodpowiedzialnego nabywcę.

Wymagana jest staranność

Prowadzenie każdego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego związane jest zawsze z powstawaniem różnego rodzaju zobowiązań.

Dlatego należy oczekiwać, że uczciwy nabywca powinien zawsze przedsięwziąć stosowne kroki w celu upewnienia się, czy z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa związane są w chwili nabycia niespłacone długi. Ocena, czy nabywca dochował należytej staranności, może być dokonana tylko na podstawie okoliczności konkretnego przypadku. Nie ma tu ogólnych reguł.

W każdym przypadku staranność powinna być należyta. Nie można jednak między należytą starannością a łatwością dowiedzenia się o istniejących w chwili nabycia zobowiązaniach stawiać znaku równości. To dlatego, że w konkretnych okolicznościach należyta staranność może uzasadniać wymagania surowsze od łatwości dowiedzenia się.

Gdy jest aport

Czasami zdarza się, że przedsiębiorstwo jest wnoszone jako aport do spółki kapitałowej. W literaturze przyjmuje się ( generalnie), że w takim przypadku mamy do czynienia ze zbyciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55

4

k.c.

Jakie ma to skutki? Przede wszystkim spółka, do której zostaje wniesiony aport w postaci przedsiębiorstwa, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed jego wniesieniem (oczywiście z uwzględnieniem omówionych wcześniej ograniczeń wynikających z art. 55

4

k.c.).

Takie same skutki będzie miało wniesienie przedsiębiorstwa do spółki osobowej. W tym przypadku będzie również wchodziła w grę odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed wniesieniem przedsiębiorstwa a związane z jego prowadzeniem.

Groźne zaległe podatki

O własne interesy finansowe warto zadbać również od strony podatkowej. Ordynacja podatkowa mówi, że nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. W tej sytuacji zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Nabywca nie będzie jednak odpowiadał za wszystkie należności. Nie odpowie za podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów. Nie będzie też odpowiadał za powstałe po dniu nabycia odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych oraz oprocentowanie niezwróconych w terminie zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług. Ograniczenie to nie dotyczy jednak nabywców, którzy są małżonkami lub członkami rodziny podatnika. Oni za wymienione należności poniosą odpowiedzialność.

Ryzyka da się uniknąć

Zapłaty zaległych zobowiązań podatkowych przedsiębiorcy można jednak uniknąć, gdy w odpowiednim czasie postaramy się o zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego. Zaświadczenie takie nabywca otrzyma jednak tylko wtedy, gdy złoży w urzędzie skarbowym odpowiedni wniosek i gdy zgodę na to wyrazi zbywający.

Organ podatkowy określi wysokość zaległości podatkowych zbywającego na dzień wydania zaświadczenia. Powinniśmy otrzymać je bez zbędnej zwłoki, czyli jeśli to możliwe, niemalże od ręki lub z dnia na dzień, nie później jednak niż w ciągu siedmiu dni od dnia złożenia wniosku.

Samo uzyskanie zaświadczenia nie uchroni jednak podatnika przed odpowiedzialnością. Nabywca odpowie bowiem za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy powstałe po dniu wydania zaświadczenia a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub składników majątku, jeśli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło 30 dni.

O zaświadczenie warto zatem wystąpić jeszcze przed podpisaniem umowy o nabycie składnika majątku i moment jej podpisania uzgodnić w zależności od daty wydania zaświadczenia.

Z orzecznictwa

- Zgodnie z art. 554 k.c. nabywca przedsiębiorstwa (zamawiający) jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą (wykonawcą) za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (a więc za wszelkie kontynuowane umowy dostawy energii – umowy kompleksowe). Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela (odbiorcy energii) ograniczyć – uchwała Krajowej Izby Odwoławczej z 12 marca 2010 r. (KIO/KD 16/10);

- Na podstawie art. 554 k.c. za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą jest nie tylko pierwszy nabywca przedsiębiorstwa, ale także kolejny nabywca – wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2007 r. (V CSK 18/07);

- Przejęcie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jako aportu przedsiębiorstwa wspólników spółki cywilnej ma ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zobowiązana spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadzeniem przejmowanego przedsiębiorstwa.

Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świadczenia odszkodowawcze na rzecz kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależytym wykonaniem umów zawartych przez tę spółkę – wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 28 lipca 2004 r. (I ACa 1274/03).