O ile samo otrzymanie pożyczki nie powoduje u zatrudnionego przyrostu majątku, to zupełnie inaczej jest przy darowaniu długu.

Gdy pracodawca umarza pożyczkę, dla pracownika powstaje przychód opodatkowany w wysokości darowanej kwoty. Dotyczy to zarówno pożyczek z zfśs, jak i ze środków obrotowych.

Jak czytamy w interpretacji dyrektora IS w Łodzi z 21 lutego 2012 r. (IPTPB1/415–308/ 11–2/ASZ) „(...) co do zasady, pożyczki udzielane pracownikowi przez zakład pracy z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie stanowią przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Przychodem takim jest jednak umorzona pracownikowi (za jego życia) kwota pożyczki (jako nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenie).

W przypadku pracowników kwota powyższa stanowi przychód ze stosunku pracy opodatkowany na analogicznych zasadach jak pozostałe przychody z tego źródła (art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych)(...)".

Wartość pożyczonych pieniędzy pochodzących ze środków obrotowych, których pożyczkobiorca nie musi oddawać, jest nie tylko opodatkowana, ale również ozusowana. Składek ZUS pracodawca nie musi natomiast odprowadzać od umorzonej pracownikowi kwoty pożyczki z zfśs pod warunkiem, że przy umarzaniu uwzględniono kryterium socjalne, czyli sytuację życiową, rodzinną i materialną pożyczkobiorcy.

To, że można nie naliczać danin na rzecz ZUS, dopuszcza § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Umarzając pożyczkę z zfśs, pracodawca nie powinien stosować zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm.).

Zgodnie z nim wolna od podatku jest wartość otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej, o której mowa w przepisach o zfśs, rzeczowych świadczeń oraz otrzymanych przez niego w tym zakresie świadczeń pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków zfśs lub funduszy związków zawodowych, łącznie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł. Taki pogląd zaprezentował dyrektor IS w Warszawie w interpretacji z 26 maja 2011 r. (IPPB4/415–222/11–2/MP).

Uznał, że „(...) w przypadku umorzenia udzielonych przez pracodawcę pożyczek na sfinansowanie celów mieszkaniowych, to pracodawca podejmuje decyzję o umorzeniu pożyczki, a pracownik (dłużnik) wyraża wolę skorzystania z umorzenia. Skoro zatem charakter „pieniężny" sugeruje swobodne dysponowanie środkami płatniczymi, to uprawnione jest stwierdzenie, że umorzenie pożyczki nie ma charakteru świadczenia pieniężnego, ponieważ umorzenie nie polega na wypłaceniu pracownikowi określonej kwoty w pieniądzu, którą może on swobodnie dysponować.

Oznacza to, że świadczenie polegające na umorzeniu pożyczki przeznaczonej na sfinansowanie celów mieszkaniowych, jakkolwiek stanowi przysporzenie dla pracownika, to wbrew twierdzeniu wnioskodawcy nie jest świadczeniem pieniężnym korzystającym ze zwolnienia, o którym mowa art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (...)".

Gdy podwładny idzie na emeryturę...

Jeżeli w chwili dokonania umorzenia pożyczki pożyczkobiorca jest emerytem bądź rencistą, stosuje się art. 21 ust. 1 pkt 38 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zgodnie z nim świadczenia otrzymywane przez emerytów lub rencistów w związku z łączącym ich uprzednio z zakładem stosunkiem służbowym, stosunkiem pracy lub spółdzielczym stosunkiem pracy, w tym od związków zawodowych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł są wolne od podatku. Kiedy wysokość umorzonej pożyczki byłemu pracownikowi-emerytowi przewyższa 2280 zł, od nadwyżki pożyczkodawca musi pobrać 10-proc. zryczałtowany podatek.

Ponieważ świadczenie w postaci darowania byłemu pracownikowi długu pożyczkowego nie wiąże się z wypłatą pieniędzy, przed dokonaniem umorzenia pożyczkobiorca powinien wpłacić (gotówką lub przelewem) pożyczkodawcy zryczałtowany podatek. Płatnik (pracodawca) musi natomiast przekazać podatek do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano należność podatkową, na rachunek właściwego urzędu skarbowego.

Tak wynika m.in. z interpretacji dyrektora IS w Poznaniu z 17 stycznia 2012 r. (ILPB2/415–1012/11–4/AJ).

...lub umiera

W razie zgonu pracownika i umorzeniem w związku z tym kwoty pożyczonych przez niego pieniędzy od pracodawcy, obowiązki zakładu w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych zależą od postanowień umowy pożyczki lub dokumentu regulującego zasady jej udzielania.

Jeśli firma nie przewidziała dochodzenia niezwróconej kwoty od spadkobierców zmarłego pracownika, to umorzenie pożyczki będzie obojętne podatkowo (por. interpretacja indywidualna dyrektora IS w Warszawie z 12 października 2010 r., IPPB4/415-592/10-2/JS).

Sytuacja wygląda inaczej, gdy szef nie zamierza odzyskiwać pożyczonych środków po śmierci pożyczkobiorcy, lecz wprowadził w umowie lub innym dokumencie postanowienia obligujące do uregulowania niespłaconych rat przez spadkobiercę zmarłego. W takich okolicznościach powstaje przychód z innych źródeł, który uzyskuje spadkobierca. To z kolei zobowiązuje pożyczkodawcę do wystawienia spadkobiercy informacji PIT-8C.

Przychód od odsetek u pracodawcy

Udzielenie nieoprocentowanej pożyczki nie przysparza majątku pracodawcy, nie może więc być postrzegane jako jego przychód. Przychodem są za to otrzymane odsetki uzyskane z racji pożyczonych pieniędzy. Przy niskooprocentowanych przychodem dla zatrudniającego będą otrzymane odsetki płacone według stopy procentowej faktycznie ustalonej między stronami, a nie według tej rynkowej.

Potwierdził to dyrektor IS w Poznaniu w interpretacji z 3 września 2009 r. (ILPB3/423-442/09-2/KS). Wydano ją w sprawie pewnej spółki zamierzającej udzielać swoim pracownikom niskooprocentowanych pożyczek (2–3 proc. w skali roku), czyli poniżej odsetek w komercyjnych bankach, bądź nieoprocentowanych pożyczek w walucie polskiej ze środków obrotowych. Miały być one przyznawane często, a oferująca je firma nie prowadziła jako głównej działalności pożyczkowej.

W interpretacji organ podatkowy uznał, że udzielanie przez spółkę jej pracownikom nieoprocentowanych pożyczek ze środków obrotowych będzie dla niej neutralne podatkowo w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przez co nie wywoła żadnych konsekwencji w tym podatku.

Natomiast udzielanie oprocentowanych pożyczek spowoduje u spółki powstanie przychodu w momencie otrzymania (zapłaty) odsetek od tych pożyczek. Przy czym bez znaczenia pozostaje to, że pożyczki te będą oprocentowane na poziomie 2–3 proc. w skali roku. W momencie otrzymania odsetek od zatrudnionych faktyczna ich wysokość będzie przychodem spółki.