W obrocie  nadal funkcjonują spółki cywilne. W przypadku ich sporów sądowych stroną są jednak wspólnicy. Na podstawie art. 860 § 1 kodeksu cywilnego przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Na mocy art. 865 k.c. każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki i może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników.

Zasadą jest, że  w braku odmiennej umowy lub uchwały każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.

Bez osobowości

Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej i nie może być uznana za jednostkę organizacyjną w rozumieniu art. 33

1

k.c. Jej majątek stanowi współwłasność łączną wspólników, stąd wspólnik nie może:

- rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku;

- domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.

Dodatkowo wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Zasady te  nie dotyczą pasywów spółki. Za jej zobowiązania wspólnicy odpowiadają solidarnie (art. 864 k.c.), stąd wierzyciel jest uprawniony tak do pozwania wszystkich wspólników, jak i tylko niektórych, czy nawet jednego. Zgodnie z art. 366 k.c. kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Tak więc w procesie po stronie wspólników spółki cywilnej – dłużników nie zachodzi współuczestnictwo konieczne.

Potwierdził to Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 stycznia 2003 r. (I CK 109/02), wskazując, że w sprawie przeciwko wspólnikom o świadczenie z tytułu zobowiązań spółki cywilnej nie występuje po ich stronie współuczestnictwo konieczne. Zgodnie z definicją  z art. 72 § 2 k.p.c., współuczestnictwo konieczne po stronie biernej zachodzi wówczas, gdy sprawa przeciwko kilku osobom może toczyć się tylko łącznie, ponieważ im razem przysługuje łączna legitymacja procesowa.

W praktyce  nadal spotyka się wadliwe oznaczanie pozwanego w sprawie przeciwko spółce cywilnej. W postanowieniu z 3 lutego 1995 r. (II CRN 157/94) Sąd Najwyższy wskazał, że spółka cywilna osób fizycznych nie może być, także w sprawie gospodarczej, pozywana pod nazwą (firmą) prowadzonego przedsiębiorstwa. Jej oznaczenie, jako strony, powinno polegać na wskazaniu imion i nazwisk wszystkich wspólników oraz ich adresów (art. 126 § 1 k.p.c.).

O ile sposób pozywania spółki cywilnej, a w zasadzie jej wspólników, od dawna nie abudzi większych wątpliwości, konieczne jest wyjaśnienie innej sytuacji, tj. czy wspólnicy spółki cywilnej są uprawnieni do samodzielnego występowania z powództwem, które bezpośrednio dotyczy majątku spółki.

Zwolennicy tego stanowiska powoływali się na stosowanie w drodze analogii art. 864 k.c. mówiącego o solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki.  Kwestia ta  została zbadana przez Sąd Najwyższy, który 9 lutego 2011 r. (III CZP 130/10) podjął np. uchwałę: „wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki”.

Wspólny majatek

W rozpatrywanej sprawie jeden ze wspólników spółki cywilnej wniósł pozew przeciwko firmie ubezpieczeniowej o zasądzenie odszkodowania w związku z uszkodzeniem wózka widłowego, stanowiącego własność spółki cywilnej. Sądy stwierdziły, że wspólnik spółki cywilnej nie posiada legitymacji czynnej do samodzielnego dochodzenia roszczeń ubezpieczeniowych i na tej podstawie oddaliły powództwo. Słuszność takiego werdyktu została potwierdzona przez SN.

W uzasadnieniu uchwały SN wskazał, iż w sprawach o zasądzenie wierzytelności należącej do majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej łączy współuczestnictwo materialne konieczne (kilka osób w jednej sprawie występuje w roli powodów lub pozwanych łącznie, a przedmiot sporu stanowią prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej). Występuje tu jednakowa sytuacja prawna tych osób z uwagi na treść żądania i potrzebę rozciągnięcia na nich skutecznej ochrony prawnej.

O takim charakterze współuczestnictwa świadczy wspólność praw i obowiązków wynikających ze współwłasności łącznej, wymagająca łącznego występowania w sprawie wszystkich uprawnionych podmiotów. Wspólność łączna oznacza niepodzielność majątku oraz brak określenia wysokości udziałów przysługujących poszczególnym wspólnikom spółki cywilnej.

Każdy z nich jest współwłaścicielem majątku jako całości oraz każdej rzeczy i prawa wchodzących w jego skład. Przed rozwiązaniem spółki nie da się więc uzasadnić samodzielnej legitymacji wspólnika do żądania na własną rzecz wierzytelności objętej taką własnością.

— Tomasz Poznański, adwokat, współpracuje z Kancelarią Prawniczą C.L. Jezierski sp.j. w Warszawie