Osoba, która w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres orzeczonej w nim niezdolności do pracy. Taką karę przewiduje art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).

Często ubezpieczeni mylnie sądzą, że utrata świadczenia grozi im tylko w razie przyłapania na wykonywaniu pracy zarobkowej. Tymczasem zakaz obejmuje również każdą inną czynność, która nie pozostaje w zgodzie z celem wydania zwolnienia lekarskiego – tj. poprawą stanu zdrowia i możliwością powrotu do pracy.

Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 4 listopada 2009 r. (I UK 140/09), gdy stwierdził, że wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy jest zawsze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem. W odzyskaniu zdolności do pracy przeszkodą może być natomiast zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co przesądził ustawodawca), jak i inne zachowania utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję.

Przesłanka utraty zasiłku chorobowego wskazująca na wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem została określona bardzo ogólnie. Jest to powodem licznych wątpliwości.

W praktyce uważa się, że jest to nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, praca w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym itp. lub wręcz wykorzystywanie zwolnienia dla innych celów niż leczenie (np. do odbycia zagranicznej podróży). Za nieprawidłowe uznaje się również postępowanie, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do jej rzeczywistego stanu zdrowia.

Zatem niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia od pracy zawsze jest wykonywanie czynności, które mogą przedłużyć okres niezdolności do pracy. W orzecznictwie sądowym uznano za zachowania niezgodne z celem zwolnienia m.in.:

- nadużywanie alkoholu,

- podejmowanie działań, których chory powinien unikać (wyrok SA w Katowicach z 30 lipca 1991 r., III AUr 144/91),

- udział w wycieczce zagranicznej – pielgrzymce do Włoszech (wyrok SN z 21 października 1999 r., I PKN 308/99),

- demontaż okien w budynku należącym do spółdzielni mieszkaniowej w celu wykorzystania ich dla potrzeb własnych (wyrok SN z 21 stycznia 1999 r., I PKN 553/98).

Do kontrolowania ubezpieczonych w zakresie prawidłowości wykorzystywania przez nich zwolnień od pracy uprawnieni są, zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej, ZUS oraz ci płatnicy składek, którzy wypłacają zasiłki.

Gdy kontrolujący stwierdzi, że korzystający ze zwolnienia wykonuje pracę lub wykorzystuje je niezgodnie z celem, sporządza protokół i podaje w nim, na czym polegała nieprawidłowość. Z dokumentem powinien zapoznać się ten, kogo dotyczy kontrola, w celu wniesienia ewentualnych uwag do dokonanych w nim ustaleń.

Protokół jest podstawą do wydania przez ZUS decyzji o utracie prawa do zasiłku chorobowego, od której ubezpieczony może złożyć odwołanie do właściwego sądu rejonowego. Dalej postępowanie toczy się już w trybie procesu, w którym ubezpieczony i ZUS są równorzędnymi stronami. Daje to temu pierwszemu możliwość wykazania, że nie wykorzystywał zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem. To na nim jednak spoczywa ciężar dowodu.

Sąd ocenia wówczas, czy czynności podejmowane przez ubezpieczonego w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego były faktycznie sprzeczne z celem jego wydania. Nierzadko konieczna jest tu opinia biegłych lekarzy oceniających, czy konkretne zachowania mogły wpłynąć ujemnie na stan zdrowia ubezpieczonego i przez to były sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego. Potwierdzał to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 6 lutego 2008 r. (II UK 10/07).

Przykład

Pani Danuta pracuje w hurtowni. Z powodu bólów kręgosłupa w odcinku lędźwiowym uzyskała zwolnienie lekarskie na trzy tygodnie. W piątym dniu zwolnienia postanowiła pomóc siostrze przy prowadzeniu sklepu z owocami. Kontrolerzy ZUS zastali ją przy przenoszeniu skrzynek z jabłkami i uznali, że wykorzystuje zwolnienie w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem.

Następnie oddział ZUS wydał decyzję o pozbawieniu jej zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Pani Danuta odwołała się od tej decyzji do sądu. Po zasięgnięciu opinii biegłych lekarzy sąd uznał jednak, że ciężka praca fizyczna mogła pogorszyć stan zdrowia ubezpieczonej i była sprzeczna z celem wydania jej zwolnienia lekarskiego.

ADNOTACJA NA ZWOLNIENIU

Nie uważa się, aby ubezpieczony wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, jeżeli na okres leczenia wyjedzie np. do rodziny i wskaże miejsce swego pobytu lub jeżeli wykonuje – nawet będąc poważnie chorym – czynności niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. zakupy lub wynoszenie śmieci).

Przy czym adnotacja na zwolnieniu lekarskim "pacjent może chodzić" upoważnia do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, takich jak wstawanie z łóżka, poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na ewentualne zabiegi czy kontrolę lekarską (wyrok SA w Katowicach z 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01).

Nie oznacza możliwości wychodzenia z domu w celu podejmowania innych czynności, które mogą wpłynąć na przedłużenie się absencji zdrowotnej. -

—

Ryszard Sadlik

sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach