Szczegóły dotyczące funkcjonowania zakładów aktywności zawodowej (zaz) określa ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o  rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji) oraz rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 14 grudnia 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776, dalej rozporządzenie). 24 lipca br. ukazało się nowe rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 17 lipca 2012 r. w sprawie zaz (DzU z 2012 r., poz. 850), które wejdzie w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia.

Jakie warunki

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zakład aktywności zawodowej jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką, o której utworzenie mogą się ubiegać:

- gmina,

- powiat,

- fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Aby podany w ustawie podmiot (czyli organizator) mógł uzyskać status zaz, musi spełnić łącznie takie warunki:

- co najmniej 70 proc. ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowić powinny osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy zaliczone do:

– znacznego stopnia niepełnosprawności,

– umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa warsztatu terapii zajęciowej uzasadniła podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej, z tym jednak zastrzeżeniem, że stan zatrudnienia tych osób nie może przekraczać 35 proc. ogółu zaangażowanych,

- obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład:

– odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,

– uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,

- jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,

- organizator przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktywności zawodowej,

- organizator uzyska pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia zaz (w nowelizacji ustawy o rehabilitacji z 28 czerwca 2012 r., która czeka na podpis prezydenta) wskazano, że jego opinia nie jest konieczna, gdy organizatorem zaz jest powiat).

Uwaga!

Wskazane stany zatrudnienia ustala się w osobach, a nie np. w etatach.

Przykład

Pracodawca prowadzący zaz zatrudnia 100 osób, w tym 75 ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Jednak połowa z nich pracuje na pół i 2/3 etatu.

Dla posiadania statusu zaz jest to bez znaczenia, gdyż tu liczy się zatrudnienie osobowe, a nie etatowe.

Ponadto ustawa o rehabilitacji wskazuje, że zakłady aktywności zawodowej nie mogą prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów o zawartości alkoholu powyżej 1,5 proc. oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub handlu tymi wyrobami.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy o rehabilitacji decyzję potwierdzającą spełnianie przez zaz ustawowych warunków wydaje właściwy miejscowo wojewoda.

Na czym zaoszczędzić

To, co zazwyczaj decyduje o prowadzeniu działalności w formie zaz, są koszty finansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (wyższe w porównaniu np. z zakładami pracy chronionej).

Zakłady aktywności zawodowej, które spełnią ustawowe warunki, mogą dodatkowo korzystać z pieniędzy PFRON i uzyskać dofinansowanie do ich utworzenia oraz działalności.

W tym celu organizator zaz zawiera umowę o dofinansowanie z PFRON. Określa ona m.in.: wysokość, termin oraz sposób przekazania pieniędzy, warunki renegocjacji umowy oraz termin zawarcia umowy ubezpieczenia wyposażenia i środków trwałych dofinansowanych z PFRON.

Wsparcia z Funduszu dokonuje samorząd województwa na warunkach wskazanych w umowie z organizatorem zaz.

Prowadzący zakład aktywności zawodowej w stosunku do niego zwolniony jest z podatku:

- od nieruchomości,

- rolnego,

- leśnego,

- od czynności cywilnoprawnych – jeżeli czynność przez niego dokonana pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu oraz

- opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sanacyjnym.

Zwolnienie nie przysługuje wobec podatku od: gier, środków transportowych, towarów i usług (VAT) oraz akcyzowego, cła, a także podatków dochodowych (z wyjątkiem dochodowego od osób fizycznych, z którego zaz też jest zwolniony).

Przykład

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zaz jest zwolniony z podatku od nieruchomości bez spełniania dodatkowych warunków ustawowych. Samo posiadanie decyzji wojewody o takim statusie upoważnia do ulgi.

Natomiast zakład pracy chronionej jest zwolniony z podatku wyłącznie wtedy, gdy jednocześnie spełnia warunek osiągania wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Zgodnie z art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji prowadzący zaz przekazuje pieniądze uzyskane ze zwolnień podatkowych oraz wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej na zakładowy fundusz aktywności.

Organizator zaz musi przy tym prowadzić ewidencję środków funduszu aktywności oraz prowadzić oddzielny rachunek bankowy.

Na sprzęt

i remonty

Zgodnie z § 15 rozporządzenia z zakładowego funduszu aktywności wolno finansować wydatki związane z:

- usprawnianiem i dodatkowym oprzyrządowaniem stanowisk pracy, wspomagającym samodzielne funkcjonowanie osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w zakładzie,

- zakupem sprzętu i wyposażenia pomagającego osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w samodzielnym życiu i udziale w życiu społecznym w lokalnym środowisku,

- pomocą w przygotowaniu osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności do pracy poza zakładem i wyrównaniem ich szans w nowym miejscu pracy,

- dokształcaniem, przekwalifikowaniem i szkoleniem osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

- pomocą w przygotowaniu, budowie, remoncie i wyposażeniu indywidualnych i zbiorowych form mieszkalnictwa chronionego dla zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, które nie mają oparcia we własnej rodzinie lub usamodzielniających się,

- rekreacją i udziałem osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w życiu kulturalnym.

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych