Zgodnie z art. 9 ust. 1 oraz 2 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach powinny one zostać w pierwszej kolejności poddane odzyskowi lub zostać unieszkodliwione w miejscu powstania. Jeżeli nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione w miejscu powstania, powinny zostać – przy użyciu najlepszej dostępnej techniki lub technologii – przekazane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą zostać poddane odzyskowi lub unieszkodliwione.
Odpady, które nie mogą zostać przetworzone w miejscu ich powstania, powinny zatem zostać przetworzone w instalacji, która wśród instalacji najbliżej położonych od miejsca powstania odpadów dysponuje najlepszą techniką lub technologią odzysku albo unieszkodliwiania.
Tymczasowa możliwość
Przytoczona zasada bliskości została zmodyfikowana m.in. w odniesieniu do zmieszanych odpadów komunalnych. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 6 ustawy o odpadach (wprowadzonym do ustawy z 1 stycznia 2012 r.) zakazane jest przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem gospodarki odpadami komunalnymi (określonym w wojewódzkim planie gospodarki odpadami oraz w uchwale w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami), w którym zostały wytworzone.
Przepisy przejściowe ustawy wprowadzającej ust. 6 do art. 9 ustawy o odpadach dopuszczają tymczasowo możliwość przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w instalacjach położonych najbliżej miejsca wytworzenia tych odpadów (przy zachowaniu hierarchii postępowania z odpadami), czyli niekoniecznie w obrębie danego regionu gospodarki odpadami komunalnymi, ale jedynie do czasu uchwalenia zaktualizowanych wojewódzkich planów gospodarki odpadami oraz przyjęcia uchwał w sprawie wykonania wojewódzkich planów gospodarki odpadami (sejmiki województwa mają obowiązek podjąć takie uchwały do 1 lipca 2012 r.).
Zmieszane odpady komunalne będą zatem mogły, zgodnie z przepisami ustawy o odpadach oraz znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, od dnia wejścia w życie wspomnianych powyżej uchwał być przetwarzane jedynie przez regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych znajdujące się w obrębie regionu gospodarki odpadami komunalnymi, w którym dane odpady powstały.
W następstwie tego instalacje nieznajdujące się w obrębie regionu gospodarki odpadami komunalnymi, mimo że położone bliżej miejsca powstania danego strumienia zmieszanych odpadów komunalnych i dysponujące lepszą techniką lub technologią przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych od instalacji, które znajdują się w tym regionie, nie będą mogły przetwarzać takich odpadów.
Wprawdzie przytoczony wyżej przepis zakazujący przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem gospodarki odpadami ma charakter bezwzględny i nie przewiduje żadnego wyraźnego odstępstwa zezwalającego na przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem gospodarki odpadami, w którym zostały wytworzone, dopuszcza się jednak taką możliwość w wypadku tzw. zastępczych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.
Co w razie braku regionalnej instalacji
Zastępcze instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych to instalacje przewidziane do zastępczej obsługi regionów gospodarki odpadami komunalnymi, wyznaczane w wojewódzkich planach gospodarki odpadami oraz w uchwałach w sprawie wykonania wojewódzkich planów gospodarki odpadami, przetwarzające m.in. zmieszane odpady komunalne:
- do czasu uruchomienia regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych lub
- w przypadku gdy znajdująca się w danym regionie instalacja uległa awarii lub
- w przypadku gdy instalacja znajdująca się w danym regionie nie może przyjmować odpadów z innych przyczyn.
Zatem w razie braku regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych w regionie gospodarki odpadami komunalnymi lub w przypadku, gdy funkcjonujące w danym regionie instalacje nie będą mogły przyjąć do przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych (np. z powodu awarii lub niewystarczającej ich przepustowości), odpady te będą musiały być przekazywane do zastępczych instalacji przetwarzających odpady komunalne.
Ponieważ żadna z tzw. ustaw odpadowych nie zawiera legalnej definicji instalacji przewidzianych do zastępczej obsługi regionów gospodarki odpadami komunalnymi, uznaje się, że takimi instalacjami mogą być nie tylko regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych, lecz także instalacje niespełniające wymagań dla regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.
Jest nawet sankcja
Tak jak już zostało wspomniane na wstępie, dodany do art. 9 ust. 6 ustawy o odpadach nie przewiduje w obecnym brzmieniu żadnych wyjątków od zasady zakazującej przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem gospodarki odpadami komunalnymi, w którym zostały wytworzone. Przewidziana została nawet w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach sankcja za przetwarzanie odpadów komunalnych spoza regionu gospodarki odpadami komunalnymi.
I tak zgodnie z art. 9 za ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach prowadzący instalację wskazaną w uchwale w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, który odbiera od podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości zmieszane odpady komunalne spoza regionu gospodarki odpadami komunalnymi, podlega karze pieniężnej w wysokości 500 zł za każdy Mg (megagram) odebranych odpadów.
Z uwagi jednak na fakt, że może się zdarzyć taka sytuacja, iż w obrębie regionu gospodarki odpadami komunalnymi nie będzie funkcjonowała żadna instalacja spełniająca wymogi określone przepisami prawa dla instalacji przetwarzających zmieszane odpady komunalne (lub przepustowość istniejących instalacji nie będzie wystarczająca), Ministerstwo Ochrony Środowiska dopuszcza możliwość wyznaczania w takich przypadkach jako instalacji zastępczych instalacji zlokalizowanych w sąsiadujących regionach mimo braku wyraźnego przepisu na to zezwalającego.
Ministerstwo wyjaśnia na stronie
W dokumencie o nazwie „Pojęcie instalacji zastępczej” zamieszczonym na stronie internetowej Ministerstwa Ochrony Środowiska stwierdza się:
„Mimo iż w art. 9 (zasada bliskości) ustawy o odpadach nie została wskazana możliwość odstępstwa od tej zasady dla zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, przekazywanych do instalacji do zastępczej obsługi regionu, zdecydowanie należy się opowiedzieć za istnieniem możliwości przeprowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania tych odpadów poza regionami gospodarki odpadami komunalnymi, na którym zostały wytworzone, powiązanej z możliwością wskazywania jako instalacji zastępczej – regionalnej instalacji obsługującej sąsiedni region.
Mimo braku w powołanym przepisie wyraźnego wyjątku, należy uznać, że taka możliwość wynika z samej istoty instalacji zastępczej. Jest to instalacja wyznaczana przez samorząd województwa do zastępczej obsługi regionu w okresie przejściowym lub w nadzwyczajnych okolicznościach uniemożliwiających przyjmowanie odpadów przez właściwą instalację obsługującą region.
Gdyby przyjąć sztywną interpretację, że nawet w takich przypadkach odpady te muszą być zagospodarowane wyłącznie na obszarze regionu, na którym zostały wytworzone, w przypadku braku odpowiedniej instalacji na obszarze tego regionu, mogłoby to prowadzić do braku możliwości zagospodarowania tych odpadów. Taki wariant jest niedopuszczalny ze względu na zagrożenia zdrowia lub życia ludzi oraz środowiska”.
Małgorzata Kliczkowska aplikantka radcowska, praktyka energetyczna kancelarii Baker & McKenzie
Komentuje Małgorzata Kliczkowska, aplikantka radcowska, praktyka energetyczna kancelarii Baker & McKenzie
Warto podkreślić, że wskazany obok wyjątek od zasady zakazującej przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem gospodarki odpadami komunalnymi, w którym zostały wytworzone, może niedługo zostać prawnie usankcjonowany.
Rada Ministrów przyjęła 25 kwietnia 2012 r. projekt nowej ustawy o odpadach, przygotowany przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, który w art. 21 ust. 7 przewiduje, że zakazane jest przetwarzanie m.in. zmieszanych odpadów komunalnych poza obszarem regionu gospodarki odpadami komunalnymi, w którym zostały wytworzone, z zastrzeżeniem ust. 9. ustęp 9 art. 21 projektu nowej ustawy o odpadach zaś stanowi, że w wypadku wyznaczenia instalacji przewidzianej do zastępczej obsługi regionu gospodarki odpadami komunalnymi poza obszarem regionu gospodarki odpadami komunalnymi, w którym odpady te zostały wytworzone, nie stosuje się ust. 7, czyli zasady zakazującej przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych poza regionem, na którym zostały wytworzone.
