Każdy pracodawca, który zrealizuje warunki określone w ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o  rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji), może uzyskać status zakładu pracy chronionej (zpchr). Jego nabycie oznacza wiele przywilejów.

Częściowo jednak zlikwidowała je ustawa z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 226, poz. 1475, dalej nowelizacja ustawy).

Dlatego wielu pracodawców myśli o rezygnacji z tego statusu. Przedsiębiorca może go także stracić wskutek obligatoryjnej decyzji wojewody, gdy nie przestrzega ustawowych obowiązków. Wszyscy ci pracodawcy muszą jednak pamiętać, że z ubytkiem statusu wiąże się także wiele obowiązków, które trzeba spełnić.

Na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy o rehabilitacji decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej, potwierdzającą spełnianie warunków z art. 28, wydaje właściwy miejscowo wojewoda. On także stwierdza utratę przyznanego statusu zpchr. Zapada ona, gdy zpchr nie spełnia warunków lub wymogów, o których stanowią art. 28 ust. 1 – 3 i art. 33 ust. 1 lub 3 pkt 1 i 2 ustawy o rehabilitacji.

I dzieje się to z dniem, kiedy zaprzestaną realizować jakikolwiek z tych warunków lub obowiązków.

Długa lista wymogów

Aby być zpchr, pracodawca musi:

- prowadzić działalność gospodarczą przez co najmniej 12 miesięcy,

- zatrudniać nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny etat,

- osiągać przez co najmniej sześć miesięcy oraz utrzymać wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w wysokości:

– 50 proc., a w tym co najmniej 20 proc. ogółu zatrudnionych stanowić mają osoby zaliczone

do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności albo

– co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych bądź upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;

- zapewnić doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,

- zapewnić przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w obiektach i pomieszczeniach użytkowanych przez zakład,

- przystosować stanowiska pracy, pomieszczenia higieniczno-sanitarne i ciągi komunikacyjne do potrzeb niepełnosprawnych oraz zapewnić dostępność do nich,

- prowadzić zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron),

- prowadzić ewidencję środków funduszu rehabilitacji oraz jego rozliczeniowy rachunek bankowy.

Aby pracodawca mógł legitymować się statusem zpchr, musi przez cały okres, gdy go posiada, zatrudniać co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na etaty.

Uwaga, zmiany

Od 1 stycznia 2012 r. wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zpchr powinien wynosić 50 proc. (zamiast wcześniejszych 40 proc.). W tym co najmniej 20 proc. ogółu zatrudnionych (zamiast 10 proc.) mają stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Natomiast zgodnie z art. 11 nowelizacji ustawy pracodawcy, którzy przed dniem jej wejścia w życie uzyskali status zakładu pracy chronionej, muszą zwiększyć wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w taki sposób w terminie do 30 czerwca 2012 r.

Urząd potwierdza

Potwierdza to Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych (BON). W stanowisku z 13 grudnia 2011 r. (BON-I-52311-464-2-LK/2011) stwierdza, że przez datę wejścia w życie ustawy należy w tym wypadku rozumieć datę wejścia w życie tej ustawy w zakresie, do którego odnosi się przepis przejściowy. Zatem pracodawcy, którzy przed 1 stycznia 2012 r. uzyskali status zpchr, mają czas na podwyższenie wskaźników do 30 czerwca 2012 r.

Ponieważ część pracodawców nie będzie mogła od 1 lipca br. spełnić warunku podwyższenia wskaźników zatrudnienia do odpowiednio 50 i 20 proc., muszą o tym poinformować wojewodę. W konsekwencji stracą status zpchr.

Decyzja wojewody

Jeżeli zpchr przestanie spełniać którykolwiek z tych warunków, musi to potwierdzić wojewoda w decyzji. Od tej o utracie statusu pracodawcy przysługuje odwołanie do ministra pracy.

Wojewoda musi wydać decyzję o utracie statusu zpchr, gdy pracodawca nie spełnia przynajmniej jednego z warunków ustawowych. Natomiast jeżeli przedsiębiorca sam złoży wniosek o jego cofnięcie, powinien jednocześnie wskazać wojewodzie, której z przesłanek nie wypełnia.

Przykład

Pracodawca ma status zakładu pracy chronionej. W chwili jego przyznania w styczniu 2010 r. zatrudniał 35 pracowników i miał 55-proc. wskaźnik osób niepełnosprawnych, w tym 15 proc. osób ze znacznym i z umiarkowanym stopniem. Jednak w wyniku kilkunastu zwolnień od 1 lutego br. zatrudnia 24 pracowników, a ogólny wskaźnik zaangażowania niepełnosprawnych spadł do 37 proc.

Oznacza to, że pracodawca ten nie spełnia jednocześnie dwóch warunków, od których zależy legitymowanie się statusem zpchr. Z tego też powodu wojewoda powinien wydać decyzję o utracie statusu.

Decyzja stwierdzająca utratę statusu zpchr wywołuje skutek od dnia zaprzestania spełniania jakiegokolwiek z wymaganych warunków lub obowiązków. Ma więc charakter deklaratoryjny (stwierdza tylko istnienie określonego stanu prawnego), a nie konstytutywny.

Przykład

Z 1 marca br. zpchr rozwiązał ze skutkiem natychmiastowym umowę o doraźnej i specjalistycznej opiece medycznej.

Ponieważ nie spełnia jednego z warunków uprawniających do posiadania takiego statusu, 12 kwietnia wojewoda wydał decyzję o jego utracie.

W decyzji jednak wskazał, że pracodawca stracił ten status z 1 marca, czyli z dniem, gdy przestał spełniać jedną z przesłanek.

BON potwierdziło w stanowisku z 10 grudnia 2010 r. (BON-076-35-2-LK/2010),

że status zpchr jest przyznawany podmiotowo, do całości działalności prowadzonej przez pracodawcę.

Dlatego utratę statusu również należy odnosić do pracodawcy, nie zaś do kierowanej przez niego jednostki organizacyjnej, ze względu na którą uzyskał status pracodawcy prowadzącego zpchr. Utrata ma charakter generalny. Nie jest powiązana wyłącznie z określonym miejscem organizowania pracy osób niepełnosprawnych, nieodpowiadającym wymaganiom.

Procedura wyjścia

Na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 22 lutego 2011 r. w sprawie określenia wzorów informacji przedstawianych przez prowadzącego zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej oraz sposobu ich przedstawiania (DzU nr 44, poz. 232) prowadzący zakład pracy chronionej musi:

- poinformować wojewodę o każdej zmianie dotyczącej spełnienia warunków i realizacji obowiązków z art. 28 i 33 ust. 1 i 3 ustawy w ciągu 14 dni od daty tej zmiany (druk INF-WZ),

- przedstawiać wojewodzie półroczne informacje, dotyczące spełniania tych warunków (druk INF-W).

W ustawie nie ma przepisu, który umożliwiałby złożenie tzw. wniosku o rezygnację ze statusu zpchr. Jest jednak możliwość np. zawiadomienia osobnym pismem wojewody o tym, że pracodawca nie spełnia konkretnego warunku. Na tej podstawie powinien on zdecydować o utracie statusu zpchr. Można to także zrobić, wysyłając formularz INF-WZ o zmianach w spełnianiu obowiązków posiadacza statusu.

Wojewoda podejmujący decyzję o utracie statusu zpchr może to zrobić na podstawie informacji uzyskanych od samego pracodawcy i na skutek przeprowadzonej u niego kontroli.

Bada ona, czy spełnia warunki niezbędne do bycia zpchr. Zgodnie z art. 30 ust. 3b ustawy o rehabilitacji wojewoda i minister pracy mogą z własnej inicjatywy przeprowadzać okresowe, nie rzadziej niż co dwa lata, i doraźne kontrole spełniania warunków i obowiązków z art. 28 ustawy o rehabilitacji.