Po upływie przedawnienia zobowiązania, na podstawie którego weksel in blanco został wystawiony, jego posiadacz straci prawo do uzupełnienia weksla i możliwość dochodzenia jego zapłaty. Nie będzie mógł skorzystać z roszczenia z tytułu niesłusznego wzbogacenia się dłużnika wekslowego.
Weksel in blanco jest dokumentem, który nie zawiera wszystkich ustawowych elementów treści weksla, składając się co najmniej z własnoręcznego podpisu wystawcy weksla, złożonego na przedniej stronie weksla w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Uzupełnienie treści tego weksla następuje przez jego posiadacza w razie zaistnienia warunków określonych w porozumieniu stron.
Treść deklaracji
Porozumienie wekslowe przybiera zazwyczaj postać odrębnego dokumentu, tzw. deklaracji wekslowej, w którym wystawca weksla – dłużnik (np. pożyczkobiorca) upoważnia wierzyciela do uzupełnienia weksla w razie zaistnienia ustalonych okoliczności, np. w przypadku niespłacenia kredytu. Zatem prawo do wypełnienia weksla in blanco nie jest nieograniczone.
Zobowiązania przedsiębiorców ulegają stosunkowo szybko przedawnieniu. Zgodnie bowiem z art. 118 kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata. Przepisy szczególne przewidują niekiedy jeszcze krótsze terminy.
W praktyce powstają wątpliwości, czy przedsiębiorca może po upływie tego terminu przedawnienia wypełnić weksel in blanco wystawiony przez swojego dłużnika i dochodzić od niego zapłaty na przykład niespłaconej pożyczki.
Rozstrzygając te kwestie, Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2008 roku (II CSK 522/07) stwierdził, że treścią upoważnienia w deklaracji wekslowej towarzyszącej wystawieniu weksla in blanco, wręczanego dla zabezpieczenia określonego roszczenia, jest objęte uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu.
Odnosi się to również do przypadków użycia w deklaracji zwrotu przewidującego możliwość wypełnienia weksla w każdym czasie oraz opatrzenia go datą płatności według uznania wierzyciela. SN uznał zatem, że posiadacz weksla nie może go uzupełnić po przedawnieniu się zobowiązania podstawowego, na zabezpieczenie którego wystawiono weksel.
Podobnie wypowiadał się SN także w wyroku z 11 sierpnia 2010 r. ( I CSK 616/09 ), stwierdzając, że treścią upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco jest objęte jedynie uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu.
Oznacza to, że osoba, która złożyła podpis na wekslu in blanco – w razie uzupełnienia tego weksla niezgodnie z upoważnieniem po upływie terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu – może powoływać się, że nie jest zobowiązana wekslowo (art. 10 prawa wekslowego).
W orzecznictwie SN zwracano też uwagę, iż wypełnienie weksla in blanco i dochodzenie roszczenia wekslowego nie jest możliwe po przedawnieniu roszczenia zabezpieczonego tym wekslem. Ze względu na funkcje weksla in blanco i jego związek z zabezpieczonym roszczeniem uzupełnienie weksla może nastąpić tylko przed upływem terminu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego wekslem.
Dotyczy to także wypadku upoważnienia wierzyciela do uzupełniania weksla w każdym czasie. Do takiego uprawnienia do uzupełnienia weksla in blanco stosuje w drodze analogii art. 120 § 1 w związku z art. 118 k.c.; skutkiem upływu terminu jest zaś wygaśnięcie tego uprawnienia (wyrok SN z 5 marca 2010 r. IV CSK 382/09). Można więc uznać, że stanowisko SN jest już w tym zakresie ugruntowane.
Skuteczny zarzut
Zatem posiadacz weksla nie będzie mógł skutecznie skorzystać z posiadanego weksla in blanco, jeśli doszłoby do przedawnienia zobowiązania dłużnika, na podstawie którego wręczono weksel. Gdyby zaś tak uczynił i uzupełnił weksel, a następnie dochodził jego zapłaty przed sądem, to dłużnik mógłby skutecznie podnieść zarzut wypełnienia weksla wbrew porozumieniu i uwolnić się od odpowiedzialności.
Przykład
Firma X zawarła ze spółką Y umowę najmu budynku i wystawiła weksel in blanco oraz podpisała deklarację wekslową upoważniającą spółkę do uzupełnienia weksla na wypadek niezapłacenia czynszu.
Na skutek braku dochodów firma X nie mogła przez sześć miesięcy zapłacić czynszu w kwocie 12 tys. zł. Długotrwałe rozmowy na temat dobrowolnej spłaty nie przyniosły rezultatu.
Dlatego też spółka Y uzupełniła posiadany weksel in blanco na kwotę 12 tys. zł. i zażądała zapłaty. Gdy firma X nie dokonała zapłaty, spółka Y wystąpiła z pozwem do sądu. Sąd na podstawie weksla wydał nakaz zapłaty. Firma X złożyła wówczas zarzuty do nakazu oraz podniosła, że weksel został uzupełniony niezgodnie z porozumieniem, bo już po upływie okresu przedawnienia roszczenia z umowy najmu.
Sąd po stwierdzeniu, że weksel został uzupełniony po upływie przedawnienia roszczenia o zapłatę czynszu, uwzględnił zarzuty i oddalił powództwo.
Niesłuszne wzbogacenie
Prawo wekslowe w art. 76 przewiduje szczególne roszczenie z tytułu niesłusznego wzbogacenia. W myśl tego przepisu wystawca i akceptant, których zobowiązanie wekslowe wygasło wskutek przedawnienia lub zaniedbania czynności zachowawczych, są zobowiązani wobec posiadacza weksla, o ile z jego szkodą niesłusznie się wzbogacili.
Zatem posiadacz weksla, który poniósł szkodę na skutek tego, że wskutek przedawnienia lub zaniedbania czynności zachowawczych (np. protestu) nie otrzymał zapłaty, może dochodzić jej naprawienia, jeśli wystawca weksla lub akceptant niesłusznie się wzbogacili.
Jest to szczególne uprawnienie, do którego nie ma zastosowania art. 409 k.c. dotyczący bezpodstawnego wzbogacenia. Jednak w przypadku, gdy posiadacz weksla in blanco stracił możliwość jego wypełnienia wskutek przedawnienia się zobowiązania, na podstawie, trzy którego wystawiono ten weksel, to wówczas nie może on dochodzić zapłaty odszkodowania na podstawie art. 76 prawa wekslowego.
Tak też wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 14 maja 2008 r. (I ACa 174/08) podnosząc, że z upływem terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego posiadacz niewypełnionego weksla in blanco traci uprawnienie do jego wypełnienia. Wypełnienie weksla w takiej sytuacji nie prowadzi do powstania zobowiązania wekslowego, o którym mowa w art. 76 prawa wekslowego.
Posiadaczowi weksla nie przysługuje więc, przewidziane w tym przepisie na wypadek przedawnienia roszczenia wekslowego, roszczenie z tytułu niesłusznego wzbogacenia. Zatem nieskorzystanie z weksla in blanco przed terminem przedawnienia zobowiązania, na podstawie którego wystawiono weksel, może mieć bardzo negatywne skutki dla posiadacza weksla.
—Ryszard Sadlik sędzia w Sądzie Okręgowym w Kielcach