Likwidacja oddziału bez formalności

Jedyną przeszkodą w skorzystaniu z uproszczonego trybu likwidacji jest wydanie wobec przedsiębiorcy zagranicznego decyzji o zakazie wykonywania działalności w formie oddziału.

Prowadzenie przez przedsiębiorców zagranicznych działalności na terenie Polski w formie oddziału reguluje ustawa z 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej (usdg). Akt ten w art. 92 stanowi o odpowiednim stosowaniu do likwidacji takich oddziałów sformalizowanych przepisów dotyczących likwidacji spółki z o.o. zawartych w kodeksie spółek handlowych (art. 270 – 290 kodeksu spółek handlowych).

W doktrynie już od pewnego czasu pojawiały się głosy o obowiązku stosowania tego czasochłonnego trybu tylko w przypadku tzw. likwidacji przymusowej.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 9 maja 2007 (II CK 25/07)

dokonał wyraźnego rozróżnienia likwidacji oddziału przedsiębiorcy zagranicznego na przymusową i dobrowolną. Orzeczenie to zapoczątkowało  praktykę likwidacji oddziałów w trybie uproszczonym.

Uwaga!

Możliwość likwidacji oddziału w trybie uproszczonym jest dostępna tylko dla przedsiębiorców zagranicznych mających swoją siedzibę na terenie Unii Europejskiej lub na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Decyzja ministra

W sytuacjach wyraźnie wskazanych w usdg minister gospodarki wydaje wobec przedsiębiorcy zagranicznego decyzję administracyjną o zakazie wykonywania przez niego działalności gospodarczej w formie oddziału >patrz ramka.

Wydanie takiej decyzji powoduje obowiązek wszczęcia postępowania likwidacyjnego oddziału według przepisów dotyczących likwidacji spółki z o.o. Przedsiębiorca nie ma w takiej sytuacji możliwości uniknięcia stosowania sformalizowanego i czasochłonnego trybu zamknięcia oddziału. Wynika to z sankcyjnego charakteru  tych regulacji. Przemawia za tym także funkcjonalne powiązanie przepisów dotyczących wydania decyzji o zakazie prowadzenia działalności z regulacją dotyczącą obowiązku likwidacji jak w przypadku spółki z o.o.

Ustawa nie wspomina jednak o sytuacji, w której decyzja dotycząca eliminacji oddziału z życia gospodarczego pochodzi wyłącznie od podmiotu, który zadecydował o jego utworzeniu (tzw. likwidacja dobrowolna). Problem ten rozstrzygnął ostatecznie SN we wskazanym wyżej postanowieniu.

Bez nadmiernych formalności

Przedsiębiorca zagraniczny, który nie został zmuszony na mocy decyzji ministra do zakończenia swojej działalności w formie oddziału na terenie Polski, może podjąć swobodną decyzję o jego zamknięciu. W konsekwencji nie jest zobligowany do stosowania długotrwałej i sformalizowanej procedury dotyczącej likwidacji spółki z o.o.

Taka teza jest zgodna z zasadą niedyskryminacji wynikającą z traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (art. 43 w zw. z art. 12 TWE). Polskie przepisy kwestię likwidacji oddziału utworzonego przez polskiego przedsiębiorcę pozostawiają jego uznaniu, nie tworząc w tym zakresie żadnych restrykcji. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego nie powinien być traktowany gorzej niż polska jednostka organizacyjna tego samego rodzaju.

Dotychczas przy interpretacji art. 92 usdg ograniczano się jedynie do wykładni literalnej. Wykładnia taka prowadzi do wniosku o obowiązku stosowania sformalizowanych procedur likwidacyjnych zarówno w sytuacji likwidacji przymusowej, jak i dobrowolnej oddziału przedsiębiorcy zagranicznego. Poprzestanie na wykładni językowej w przypadku tego artykułu prowadzi jednak do sprzeczności z innymi regulacjami, także krajowymi, i ich celem.

Trzeba przypomnieć, że ustawa o swobodzie działalności gospodarczej ma na celu liberalizację życia gospodarczego i znoszenie zbędnych barier w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Natomiast konstytucja w art. 22 wprowadza zasadę wolności działalności gospodarczej, a jej ograniczenia muszą wynikać jednoznacznie z przepisów i nie mogą być dorozumiane.

W celu zapewnienia zgodności art. 92 usdg z przepisami wspólnotowymi i krajowymi przepis ten powinien być interpretowany przy zastosowaniu nie tylko wykładni językowej, ale przede wszystkim systemowej i funkcjonalnej.

Taki właśnie sposób wykładni sprawił, że zarówno SN, jak i większość przedstawicieli doktryny są obecnie zgodne co do tego, że art. 92 usdg ma zastosowanie jedynie do likwidacji przymusowej. Likwidacja mająca podłoże w swobodnej decyzji przedsiębiorcy zagranicznego może być natomiast dokonana w mniej sformalizowany sposób.

Obowiązki informacyjne

Potwierdzeniem możliwości przeprowadzenia likwidacji oddziału przedsiębiorcy zagranicznego w trybie uproszczonym są też postanowienia jedenastej dyrektywy Rady z 21 grudnia 1989, dotyczącej ogłaszania danych o oddziałach utworzonych w państwie członkowskim przez pewne typy spółek podlegające prawu innego państwa.

Dyrektywa ta:

- nie przewiduje obowiązku ogłaszania informacji o otwarciu likwidacji oddziału w państwie jego siedziby,

- wprowadza jedynie wymóg informowania o zamknięciu oddziału,

- podlega wykładni zawężającej – wszelkie dodatkowe obowiązki informacyjne nakładane przez państwa członkowskie naruszają swobodę przedsiębiorczości (wyrok ETS w sprawie C-167/01 Inspire Act).

W polskim systemie prawnym obowiązki dotyczące ogłaszania informacji o oddziałach reguluje ustawa z 20 sierpnia 1997 o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Zawarte w niej przepisy pozostają w sprzeczności z powołaną dyrektywą. Ustawa ta przewiduje ujawnianie w dziale szóstym rejestru przedsiębiorców informacji związanych z:

- otwarciem likwidacji oddziału,

- zakończeniem likwidacji,

- ustanowieniem osoby likwidatora (art. 44 ust. 2 ustawy o KRS).

Wydaje się, że te regulacje w świetle aktualnego orzecznictwa SN powinny mieć zastosowanie wyłącznie do przypadku likwidacji przymusowej. Ponadto zarówno przepisy dyrektywy, jak i powołana wcześniej zasada niedyskryminacji wynikająca z TWE stanowią podstawę do wyrażanych już niekiedy w doktrynie poglądów podważających zgodność przepisów o likwidacji przymusowej przedsiębiorców z normami wspólnotowymi.

Jakie są różnice

Przeprowadzenie likwidacji oddziału przedsiębiorcy zagranicznego według uproszczonych reguł skraca standardowy czas likwidacji z około siedmiu miesięcy do maksymalnie dwóch miesięcy.

Taka oszczędność czasu wynika głównie z braku obowiązków dotyczących:

- ogłaszania o otwarciu likwidacji,

- zachowania trzymiesięcznego terminu na zgłaszanie przez wierzycieli swoich roszczeń,

- oczekiwania przez okres sześciu miesięcy od ogłoszenia o otwarciu likwidacji na złożenie wniosku o wykreślenie podmiotu z rejestru.

Likwidacja dobrowolna pozwala też na zaoszczędzenie znacznej puli środków, które pochłania likwidacja prowadzona według reguł przewidzianych w k.s.h., między innymi w związku z potrzebą sporządzenia dokumentów finansowych określonych w przepisach.

Warto podkreślić, że wyłączenie obowiązku wzywania wierzycieli do zgłaszania roszczeń wobec likwidowanego oddziału nie wpływa negatywnie na ich interesy. Zarówno przed, jak i po likwidacji ich dłużnikiem pozostaje ten sam podmiot – przedsiębiorca zagraniczny, który przez cały czas funkcjonowania oddziału jest odpowiedzialny za jego zobowiązania. Wynika to z braku odrębnej podmiotowości cywilnoprawnej oddziału (z wyjątkiem kwestii pracowniczych).

Dokumenty i opłaty

Dokumenty, jakie należy przygotować w związku z likwidacją dobrowolną, oraz wymagane opłaty to:

- formularz KRS-X2 – wniosek o wykreślenie podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego,

- opłata od wniosku o wykreślenie podmiotu z rejestru przedsiębiorców – 300 zł,

- opłata od ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym – 250 zł,

- uchwała przedsiębiorcy zagranicznego w przedmiocie likwidacji oddziału,

- pełnomocnictwo procesowe, jeśli przedsiębiorca korzysta z pomocy pełnomocnika,

- opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł,

- formularz RG-2 do złożenia we właściwym urzędzie statystycznym,

- formularz aktualizacyjny NIP-2 do złożenia we właściwym urzędzie skarbowym,

- VAT-Z – w przypadku gdy oddział był zarejestrowany jako płatnik VAT.

Uwaga!

Formularze RG-2, NIP-2, VAT-Z składa się bezpośrednio do sądu wraz z wnioskiem o wykreślenie, zgodnie z zasadą tzw. jednego okienka.

Ze względu na brak formularza specjalnie przystosowanego do złożenia w sądzie rejestrowym w przypadku likwidacji dobrowolnej w praktyce do standardowego formularza KRS-X2 dołącza się odrębne pismo uzasadniające decyzję o likwidacji oddziału bez zachowania wymogów formalnych określonych w k.s.h. oraz wniosek o wykreślenie oddziału bez ujawniania wzmianki o uchwale.

Jakie  przyczyny likwidacji przymusowej

Przesłanki wydania decyzji o zakazie wykonywania działalności w formie oddziału to:

- rażące naruszenie prawa,

- otwarcie likwidacji przedsiębiorcy zagranicznego oraz utrata prawa wykonywania przez niego działalności, a także niespełnianie obowiązków informacyjnych wobec ministra z tym związanych,

- zagrożenie  bezpieczeństwa lub obronności państwa, bezpieczeństwa informacji niejawnych o klauzuli tajności „poufne” lub wyższej bądź innego ważnego interesu publicznego przez działalność przedsiębiorcy zagranicznego.

Wioleta Polakprawnik w kancelarii PwC Legal

Orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym dopuścił on dokonywanie likwidacji dobrowolnej, oraz liczne wypowiedzi doktryny na temat takiej możliwości nie gwarantują skuteczności uproszczonej procedury.

Postanowienie SN jest stosunkowo niedawne, w związku z czym niektóre sądy mogą jeszcze odmawiać wykreślenia oddziału w takim trybie i wymagać przeprowadzenia sformalizowanego trybu likwidacji według przepisów o spółce z o.o.