Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i  czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Z kolei pracodawca przyjmuje na siebie obowiązek zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Na podstawie art. 100 § 1 kodeksu pracy pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Interes pracodawcy

Pracownik, który nie stosuje się do poleceń pracodawcy, musi liczyć się z rychłym rozstaniem. Wielokrotnie wskazywał na to Sąd Najwyższy.

W wyroku z 12 czerwca 1997 (I PKN 211/97) stwierdził, że bezprawna i świadoma odmowa wykonania polecenia, zagrażająca istotnym interesom pracodawcy, uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).

Zdarza się, że wykonanie prośby szefa będzie się wiązało z koniecznością poniesienia pewnych kosztów. Jeśli pracownik otrzymuje zaliczkę na poczet wydatków, nie ma żadnego problemu. Gorzej, gdy takich środków nie dostanie. Czy w takiej sytuacji może odmówić wykonania zadania bez żadnych konsekwencji? Nie zawsze.

Przykład 1

Pan Jan jest kierowcą ciągnika siodłowego w firmie transportowej. Szef chce go wysłać do Hiszpanii, przy czym wskazuje, że za towar (2000 euro) będzie musiał zapłacić z własnej kieszeni, a rozliczenie zostanie dokonane po powrocie kierowcy.

Pan Jan musi więc wyłożyć własne, niemałe środki na wykonanie polecenia.

W opisanej sytuacji pracownik może odmówić wykonania polecenia pracodawcy. Decydującą kwestią jest tutaj znaczna wartość towaru. Nie ma przy tym żadnego znaczenia okoliczność, czy kierowca posiada środki finansowe, które ewentualnie mógłby przeznaczyć na zapłatę za towar.

Przykład 2

Pan Szymon jest przedstawicielem handlowym w firmie farmaceutycznej w Warszawie. Na 2 września 2011 miał zaplanowany wyjazd do Płocka na ważne spotkanie, które miało być zwieńczone podpisaniem umowy z hurtownią.

Tego dnia rano, chcąc zapłacić za paliwo na stacji bezobsługowej, stwierdził, że jego firmowa karta kredytowa jest zablokowana, a zatem nie może zatankować.

W tej sytuacji zadzwonił do szefa, informując, że nie pojedzie na spotkanie, bo nie będzie z własnych środków kupował benzyny.

W tym miejscu należy przypomnieć treść art. 8 k.p. Stanowi on, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Z jednej strony pracownik nie ma obowiązku „kredytowania” pracodawcy, z drugiej – mogą zdarzyć się sytuacje, kiedy zajdzie konieczność poniesienia kosztów przez podwładnego. Jeżeli niewykonanie polecenia wiąże się tylko ze złą wolą pracownika, pracodawca może rozważyć jego zwolnienie.

Czasami jednak pracownik może mieć usprawiedliwienie swojej niesubordynacji. Pracownik nie ma bowiem obowiązku przychodzenia do pracy z portfelem pełnym pieniędzy. Więcej, nie musi  posiadać żadnych środków. Niezwykle ważne jest jednak, aby o niewykonaniu polecenia niezwłocznie poinformował szefa, tak by ten mógł zapobiec powstaniu ewentualnej szkody.

Przykład 3

Pani Ania jest sekretarką w kancelarii prawnej. Do jej obowiązków należy m.in. wysyłanie korespondencji na koniec każdego dnia pracy. 5 września 2011  około 16.30 pani Ania zebrała przygotowane do wysłania listy.

Niestety, szef nie zostawił jej żadnych pieniędzy na znaczki (co zazwyczaj czynił), a ona tego dnia nie miała ze sobą portfela.

Postanowiła więc, że listy wyśle następnego dnia. Okazało się, że wśród listów była apelacja, której termin złożenia mijał 5 września. W tej sytuacji sekretarka została zwolniona w trybie dyscyplinarnym.

W przykładzie powyżej przyczyną zwolnienia nie było jednak to, że pracownik nie posiadał środków na pokrycie kosztów przesyłek – to ma prawo się zdarzyć. O rozwiązaniu umowy o pracę zdecydowała lekkomyślność pracownika, który nie zawiadomił swojego przełożonego.

Ten mógłby wtedy podjąć takie działania, aby nadać listy w terminie.

Koszty w podróży służbowej

Na koniec należy wskazać, że w zakresie kosztów związanych z wykonywaniem pracy kodeks pracy odnosi się wyłącznie do tych związanych z podróżami służbowymi. Mianowicie, zgodnie z art. 77

5

§ 1 k.p., pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Zasady rozliczenia takich kosztów powinny zostać uregulowane w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie ma obowiązku ustalania regulaminu wynagradzania.

W razie ich braku decydują przepisy rozporządzeń ministra pracy i polityki socjalnej: z 19 grudnia 2002 w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (DzU nr 236, poz. 1990 ze zm.) oraz z 19 grudnia 2002 w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (DzU nr 236, poz. 1991 ze zm.).

Z obu ww. aktów prawnych wynika, że pracownik może otrzymać zaliczkę na pokrycie wydatków związanych z podróżą – w przypadku podróży krajowej na wniosek, a przy wyjeździe zagranicznym nawet bez wniosku.

Autor jest adwokatem, współpracuje z Legal & Strategic Support Team LSST.pl