Zgodnie z z art. 52 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej kro) „z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej”.

Sąd Najwyższy w wyroku z 3 października 2000 (I CKN  303/ 2000)

stwierdził, że samo wystąpienie „ważnych powodów” uzasadnia zniesienie ustawowej wspólności majątkowej i zastąpienie jej ustrojem rozdzielności majątkowej.

Niestety, przepis nie wyjaśnia, co należy przez te ważne powody rozumieć. Oceniać będzie to – w każdym przypadku osobno – sąd rozpatrujący żądanie zgłoszone przez małżonka.

Wskazówki z orzecznictwa

Pewnych informacji o tym, co kryje się pod pojęciem ważnych powodów, dostarcza dosyć bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Powszechnie przyjmuje się, że są to te wszystkie okoliczności, które powodują, że w danej sytuacji wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków czy też dobru założonej przez małżonków rodziny (wyrok SN z 31 stycznia  2003, IV CKN 1710/2000).

Podobnie wynika z wyroku SN z 20 czerwca 2000 (III CKN  287/2000). Czytamy w nim, że „ważnym powodem w rozumieniu art. 52 kro jest wytworzenie się takiej sytuacji majątkowej, której dalsze trwanie zagraża interesom drugiego małżonka”.

Potwierdzają to również wcześniejsze orzeczenia. Przykładowo w wyroku z 22 listopada 1994 (II CRN 131/94) SN orzekł, że chodzi o sytuacje, w których dalsze trwanie wspólności majątkowej pociąga za sobą poważne zagrożenie lub naruszenie interesu majątkowego tego małżonka, który żąda zniesienia wspólności.

I choć ważne powody muszą mieć charakter majątkowy, to ich źródłem mogą być konflikty osobiste i ich związek z rozkładem pożycia.

Potwierdza to wyrok SN z 6 listopada 1972 (III CRN 250/72), z którego wynika, że przez ważne powody nie można rozumieć tylko okoliczności natury majątkowej, jak trwonienie przez współmałżonka dochodów lub dokonywanie czynności powodujących uszczerbek we wspólnym majątku.

Takim powodem może być np. utrudnione lub wręcz niemożliwe wykonywanie zarządu wspólnym majątkiem.

Postępowanie karne i długi

Wśród ważnych powodów uzasadniających zniesienie wspólności ustawowej SN wymienia także wszczęcie postępowania karnego przeciwko jednemu z małżonków.

Wynika tak z wyroku z 15 października 1998 (I CKN 854/97).

Wystarczającym powodem może nie być natomiast zaciągnięcie długu przez współmałżonka.

Z wyroku SN z 27 lutego 1995 (III CRN 7/95) wynika bowiem, że „nie samo zaciągnięcie długu, nawet znacznego, lecz dopiero zaciągnięcie takiego długu, który nie był usprawiedliwiony interesem rodziny, kwalifikuje zachowanie pozwanego małżonka jako naganne”.

Do tego powinny istnieć niepomyślne prognozy co do tego, aby małżonek ten powstrzymał się w przyszłości od tego rodzaju zachowania. Dopiero wtedy spełnione są warunki do uznania zaciągnięcia długu za ważny powód w rozumieniu art. 52 kro.

Separacja czasem uzasadnia

Celem postępowania o zniesienie ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej jest wyjaśnienie, czy zaistniały ważne powody w rozumieniu art. 52 § 1 kro, które uzasadniają takie orzeczenie.

Takim ważnym powodem – zdaniem SN – może być również separacja małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. „Sytuacja taka stwarza bowiem z reguły zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków” –wynika z uzasadnienia wyroku z 4 listopada 2004 (V CK 215/2004).

Podobne wnioski wynikają z wyroku SN z 13 maja 1997 (III CKN 51/97).

Sąd orzekł w nim, że „separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, może stanowić ważny powód zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej.

Z żądaniem może wystąpić również małżonek, który jest wyłącznie winny separacji. Wina jego, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego”.

Uwaga! Ważnym powodem w rozumieniu art. 52 kro nie jest każda postać separacji faktycznej małżonków. SN stwierdził, że jest nim tylko taka, „która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym” (wyrok z 13 stycznia 2000, II CKN 1070/98).

Nie dla nadużycia prawa...

Oceniając żądanie zniesienia wspólności majątkowej, sąd może brać pod uwagę winę małżonka żądającego zniesienia wspólności oraz wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka. Okoliczności te powinny być jednak brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (wyrok SN z 27 stycznia  2000,  III CKN  426/98).

Żądanie zniesienia wspólności majątkowej podlega bowiem ocenie także z tego punktu. Zwrócił na to uwagę 

SN w wyroku z 12 września 2000 (III CKN 373/99).

A to oznacza, że oddalenie powództwa z uwagi na wspomniane okoliczności może nastąpić tylko zupełnie wyjątkowo, gdy wystąpienie z żądaniem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej ma w danych okolicznościach znamiona nadużycia prawa.

...i dla pokrzywdzenia innych

Ustanowienie rozdzielności majątkowej ma również wpływ na interesy osób trzecich, w tym głównie wierzycieli małżonków, np. przedsiębiorców.

Skutkiem wprowadzenia rozdzielności majątkowej może być bowiem dla nich utrata możliwości zaspokojenia wierzytelności (np. odzyskania pożyczonych pieniędzy itp.), gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków (ale zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą współmałżonka).

Jeśli zobowiązanie zostało zaciągnięte bez zgody małżonka, to i tak wierzyciel będzie zaspokajał się z majątku osobistego małżonka będącego dłużnikiem. Tym samym zniesienie wspólności majątkowej nie będzie miało tu znaczenia. Jeśli jednak zgoda drugiego małżonka była, to orzeczenie o rozdzielności majątkowej ma niebagatelne znaczenie.

W myśl art. 52 § 1a kro ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków. W takim wypadku powinien jednak uprawdopodobnić, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

Nawet jeśli wierzyciel nie wystąpił z takim pozwem a robi to jeden z małżonków, to sąd i tak będzie brał pod uwagę, czy żądanie to nie ma na celu pokrzywdzenia wierzycieli.

Zdaniem SN art. 52 kro, mający służyć dobru rodziny, nie może być wykorzystywany dla pokrzywdzenia wierzycieli (wyrok z 23 lipca 1997, II CRN  105/97).

SN konsekwentnie wskazuje, że rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gospodarczą jednego z małżonków musi też ponosić ujemne skutki takiej działalności, stąd jego niepowodzenia w tej działalności i zamiar udaremnienia wierzycielom egzekucji z mienia wspólnego nie mogą stanowić ważnego powodu zniesienia wspólności w myśl art. 52 kro. Potwierdzają to

wyroki m.in. z 11 stycznia 1995 (II CRN  148/94) czy z 22 listopada  1994 (II CRN 131/94).

W takich zatem przypadkach postępowanie dowodowe powinno zmierzać do ustalenia, czy rzeczywiście powód (mąż lub żona) wobec zerwania pożycia stron nie miał wpływu na działalność współmałżonka, a rodzina z tej działalności nie korzystała.

Okoliczność, że poniesione zostały straty w rezultacie działalności gospodarczej akceptowanej przez współmałżonka, nie wystarczy do uznania, że zachodzi ważny powód w rozumieniu art. 52 kro (wyrok SN z 7 grudnia 1994, I CRN  155/94).

Jakie motywy

Warto jednak pamiętać, że obowiązek zbadania przez sąd, czy powództwo o zniesienie wspólności majątkowej nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków, nie może być rozumiany jako rozważenie konkurencyjnych interesów wierzyciela i małżonka niebędącego dłużnikiem i  rozstrzyganie, która z tych osób wymaga intensywniejszej ochrony.

Chodzi jedynie o wnikliwe zbadanie motywów wystąpienia z żądaniem zniesienia wspólności i rozważenie, czy w konkretnym wypadku wytoczenie powództwa z takim żądaniem nie służy obejściu przepisów o odpowiedzialności za długi majątkiem wspólnym i nie zmierza w istocie do pokrzywdzenia wierzycieli. Zwrócił na to uwagę SN w wyroku z 6 grudnia 1995 (I CRN 215/95).

Do podobnych wniosków doszedł SN również w wyroku z 15 października 1998 (I CRN 228/ 95).

Wynika z niego, że „przy   rozstrzyganiu sprawy o zniesienie wspólności majątkowej nie może być pominięty wzgląd na interes osób trzecich, których dłużnikiem jest jeden z małżonków”.

Z tego właśnie powodu niepowodzenia współmałżonka w działalności gospodarczej i zamiar uniemożliwienia wierzycielom egzekucji z majątku wspólnego nie mogą stanowić ważnego powodu do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej w rozumieniu art. 52 § 1 kro (wyrok z 24 maja 1994, I CRN  61/94).

Nie można zawsze i automatycznie dawać pierwszeństwa ochronie interesów rodziny przed ochroną interesów wierzycieli (wyrok SN z 11 stycznia 1995, II CRN 148/94).

Data wynika z wyroku

Sąd orzekający o zniesieniu wspólności majątkowej musi ustalić, czy ważne powody w konkretnej sprawie rzeczywiście wystąpiły.

Ma to znaczenie zwłaszcza w tych przypadkach, gdy powód domaga się zniesienia wspólności z mocą wsteczną. Przepisy dają mu taką możliwość.

Z art. 52 § 2 kro wynika bowiem, że rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa.

Robi to jednak tylko w wyjątkowych wypadkach, zwłaszcza gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu.Właśnie w takich sprawach – a więc wówczas, gdy powód domaga się zniesienia wspólności z mocą wsteczną – sąd powinien poczynić szczegółowe ustalenia.

Zdaniem SN nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych. W każdej takiej sprawie wymagany jest dowód z przesłuchania stron(wyrok z 29 stycznia 1997, I CKU 66/96).

Czytaj też:

Zobacz serwisy:

» Twoje prawo » Prawo rodzinne » Małżonkowie » Odpowiedzialność za długi

» Twoje prawo » Prawo rodzinne » Małżonkowie » Majątek małżonków » Wspólność majątkowa małżonków

» Twoje prawo » Prawo rodzinne » Małżonkowie » Majątek małżonków » Majątek osobisty małżonków

» Firma » Firma małżonków » Odpowiedzialność za długi w firmie małżonków