[b]Mój krewny dysponuje pewnymi oszczędnościami. Chcę zaciągnąć u niegopożyczkę w związku z rozszerzeniem działalności handlowej. Czy w umowie pożyczki mogą być ustalone odsetki tylko w wysokości ustawowych i czy są jakieś przepisy określające terminy ich płatności wiążące pożyczkobiorcę? Czy łączą się z tym jakieś obciążenia podatkowe i obowiązki wobec fiskusa?[/b]

Odsetki ustawowe, które wynoszą obecnie 11,5 proc. w stosunku rocznym, należą się wtedy, gdy ich wysokość nie została określona w inny sposób (art. 359 § 2 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link]).

[b]Można zatem w umowie pożyczki ustalić odsetki w wysokości zarówno niższej, jak i wyższej od ustawowych. Jednak nie mogą one być wyższe od maksymalnych. Te stanowią czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP[/b], czyli od 26 czerwca 2008 r. 30 proc. w stosunku rocznym. W myśl art. 359 § 22 k.c. jeśli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

Odsetki ustawowe należą się wtedy, gdy w umowie wyraźnie zastrzeżono, że pożyczkodawca ma prawo do odsetek, ale nie określono ich wysokości. Oczywiście możliwe jest zawarcie umowy pożyczki niezastrzegającej żadnych odsetek, przewidującej, że pożyczkobiorca odda w oznaczonym terminie taką samą kwotę, jaką pożyczył. To oznacza, że po stronie pożyczkodawcy nie wystąpi dochód, a po stronie pożyczkobiorcy koszt, z wyjątkiem podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Możliwe jest dowolne ustalenie w umowie płatności odsetek od pożyczki (miesięczne, kwartalne itd.). Dopiero jeśli kwestia ich płatności została w niej pominięta, obowiązuje zasada, że odsetki, będące w tym wypadku rodzajem wynagrodzenia za używanie cudzych pieniędzy, płatne są co roku z dołu, a jeżeli udzielono jej na okres krótszy niż rok – jednocześnie ze zwrotem pożyczonych pieniędzy.

Warto zaznaczyć, że jeszcze inną kwestią są odsetki za zwłokę. Jeśliby więc pożyczkobiorca spóźniał się ze spłatą pożyczki, niezależnie od zwykłych odsetek (za korzystanie z pieniędzy, tzw. kapitałowych) udzielający jej ma prawo do odsetek za opóźnienie. Zasadą jest, że jeśli w umowie nie ustalono wysokości tych odsetek (za zwłokę), wierzycielowi (pożyczkodawcy) należą się one w wysokości odsetek ustawowych. Jednak, także gdy w umowie pożyczki nie będzie odrębnych ustaleń co do odsetek za opóźnienie, ale ustalono w niej odsetki zwykłe (kapitałowe) w wysokości wyższej od ustawowych, to także odsetki za zwłokę pożyczkobiorca będzie musiał wypłacić w tej wyższej wysokości (art. 481 § 2 k.c.).

Warto zaznaczyć, że jeśli wartość pożyczki przewyższa 500 zł, jej udzielenie powinno być stwierdzone pismem. W tym konkretnym wypadku, zwłaszcza jeśli czytelnik myśli o ustaleniu odsetek wyższych od ustawowych, umowę pożyczki powinien zawrzeć na piśmie. Formalnie wymaganie stwierdzenia pismem będzie spełnione także wtedy, gdy pożyczkobiorca wystawi na piśmie pokwitowanie odbioru pożyczonych mu pieniędzy.

Z pożyczką łączą się też pewne obciążenia na rzecz fiskusa. W rachubę wchodzi:

- podatek od czynności cywilnoprawnych od pożyczki, który płaci pożyczkobiorca,

- podatek dochodowy od dochodu w postaci odsetek, który obciąża pożyczkodawcę.

[b]PCC od pożyczki wynosi 2 proc. kwoty lub wartości pożyczki. Pamiętajmy jednak, że ustawa o PCC przewiduje zwolnienia dla niektórych rodzajów pożyczek i niektórych stron tych umów.[/b]

Przede wszystkim wolne od tego obciążenia są pożyczki pieniężne między najbliższymi, bez względu na ich wysokość i cel. Chodzi o pożyczki otrzymywane od: małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków (zstępnych), rodziców, dziadków, pradziadków (wstępnych), pasierbów, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Jednakże warunkiem zwolnienia, gdy pożyczka uzyskana od jednej osoby bliskiej przekracza 9637 zł, jest złożenie deklaracji w urzędzie skarbowym o takiej pożyczce w ciągu 14 dni od zawarcia umowy. Służy temu urzędowy formularz PCC-3.

Dodatkowo dla skorzystania z tego zwolnienia pożyczka pieniężna musi być przekazana na konto bankowe obdarowanego lub na jego konto w SKOK albo przesłana mu przekazem pocztowym.

Natomiast zwolnienie umów pożyczki między powinowatymi zaliczanymi do tzw. I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. teściami, zięciami i synowymi) jest ograniczone do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu tym podatkiem. Wynosi ona 9637 zł.

Zwolnione z podatku są pożyczki między innymi osobami niż należące do wskazanego kręgu najbliższych do łącznej kwoty 5 tys. zł od jednego pożyczkodawcy, a od wielu – do wysokości 25 tys. zł. Limity te obejmują pożyczki (wraz z ostatnio udzieloną) z okresu trzech lat.

Od 2007 r. obowiązuje sankcja w postaci stawki podatku wynoszącej 20 proc. od umowy pożyczki, jeśli należny od niej PCC nie został zapłacony, a następnie podatnik w czasie czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego powołuje się na fakt zawarcia takiej umowy. Podatek według tej stawki (20 proc.) muszą zapłacić także powołujący się na taką umowę najbliżsi, którzy skorzystaliby ze zwolnienia, jeśli pożyczka byłaby im przekazana na rachunek bankowy, na rachunek w SKOK albo przekazem pocztowym, ale ten warunek nie został spełniony.

Podstawą opodatkowania, od której ustala się podatek od umów pożyczki, jest kwota (gdy pożyczka udzielana jest w pieniądzu) lub wartość pożyczki (gdy jej przedmiotem są rzeczy) ustalona w umowie, a nie kwota czy wartość faktycznie wypłacona.

Chwilą, w której powstaje obowiązek zapłaty tego podatku, jest data zawarcia umowy, nawet jeśli pożyczka ma być przekazana pożyczkodawcy później, a nawet gdy w ogóle nie doszło do zrealizowania umowy. Od daty zawarcia umowy liczy się 14-dniowy termin na zapłacenie daniny i złożenie deklaracji podatkowej. W przypadku umowy pożyczki właściwy jest urząd skarbowy ze względu na miejsce zamieszkania (siedzibę) pożyczkobiorcy, bo na nim tylko ciąży obowiązek zapłaty tej daniny. Podatek płacimy sami bez oczekiwania na jakieś wezwania. Tylko gdy umowę pożyczki spisano w formie aktu notarialnego, podatników wyręcza w rozliczeniach z fiskusem notariusz. Jeśli zawarto ją bez udziału rejenta, pożyczkobiorca musi złożyć deklarację podatkową na druku PCC-3. Można otrzymać go w urzędzie skarbowym albo pobrać z Internetu (www.mf.gov.pl/Podatki/Formularze podatkowe/Inne).

Jeśli otrzymujący pożyczkę wypłaci pożyczkodawcy stosowny procent, to jest on dla pożyczkodawcy dochodem podlegającym opodatkowaniu. Podatek jest zryczałtowany. Nie uwzględnia się żadnych kosztów jego uzyskania, nie dolicza się go do dochodów opodatkowanych według skali podatkowej. Wynosi on 19 proc. przychodu, czyli kwoty odsetek (art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT). Podatek ten obciąża kwotę odsetek wypłaconych albo postawionych do dyspozycji pożyczkodawcy.

Jeśli odsetki wypłaca przedsiębiorca, to on jest płatnikiem tej daniny. Musi ją potrącić z wypłacanych odsetek i wpłacić w terminie do 20 miesiąca następującego po tym, w którym podatek pobrał, do urzędu skarbowego właściwego wedle swego miejsca zamieszkania (art. 41 ust. 4, art. 42 ust. 1 ustawy o PIT). Po zakończeniu roku podatkowego do końca stycznia roku następnego musi jeszcze przesłać deklarację roczną na PIT-8AR właściwemu urzędowi skarbowemu.

Dochodu w postaci odsetek od pożyczki udzielonej przedsiębiorcy pożyczkodawca, który je uzyskał, nie łączy z innymi dochodami i nie wykazuje w zeznaniu podatkowym.

Dla przedsiębiorcy zaciągającego pożyczkę na bieżącą działalność gospodarczą odsetki od niej są kosztem uzyskania przychodu. Inaczej będzie, gdy zaciągnięto ją na inwestycje (art. 23 ust. 1 pkt 33 ustawy o PIT). Odsetki bowiem od pożyczki zaciągniętej na zakup środka trwałego zapłacone do dnia przekazania go do używania powiększają wartość początkową tego środka. Przedsiębiorca więc może zaliczyć je w ciężar kosztów tylko pośrednio, w formie odpisów amortyzacyjnych (art. 22g ust. 3 ustawy o PIT). Natomiast odsetki od pożyczek (kredytów) zaciągniętych na cele inwestycyjne zapłacone po przekazaniu środka trwałego do używania przedsiębiorca może zaliczać bezpośrednio w koszty w dniu ich zapłaty.

Gdy pożyczka była zaciągnięta na bieżącą działalność (np. kupno towarów handlowych), przedsiębiorca ma prawo zaliczyć odsetki w koszty, jeżeli zostały faktycznie zapłacone. Przy zaliczaniu odsetek od pożyczek czy kredytów w ciężar kosztów firmy obowiązuje bowiem zawsze metoda kasowa; nie wystarczy ich naliczenie (zarachowanie).

Kosztem są także odsetki za zwłokę w spłacie pożyczki oraz odsetki skapitalizowane, tj. doliczone do kwoty głównej pożyczki. Nie są kosztem spłaty samej pożyczki, czyli kapitału (art. 23 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT).

W ciężar kosztów zalicza się także PCC zapłacony od umowy pożyczki, oczywiście jeżeli jej zaciągnięcie miało na celu osiągnięcie przychodu lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów.