Sprawdź, czy wykonawca jest przedsiębiorcą, bo to decyduje o twoim rozliczeniu podatkowym

Jednym z najprostszych sposobów zatrudnienia wykonawcy usługi (np. budowlanej, stolarskiej, geodezyjnej czy też tłumaczenia dokumentu z języka obcego na polski) jest zawarcie z nim umowy-zlecenia lub umowy o dzieło. Może ją podpisać każdy z każdym, niezależnie od statusu zarówno zleceniobiorcy, jak i zleceniodawcy. Obie strony umowy mogą np. być osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej albo też prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zgodnie z art. 627 kodeksu cywilnego przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Zgodnie z art. 734 § 1 kodeksu cywilnego przez umowę-zlecenie przyjmujący zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Czynności wykonywane na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło zaliczane są do działalności wykonywanej osobiście (art. 13 pkt 8 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT) pod pewnymi warunkami:

- nie są wykonywane przez zleceniobiorcę w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej lub na podstawie umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu menedżerskiego lub umowy o podobnym charakterze,

- przedmiotem tych czynności są usługi (kwalifikowane według PKWiU),

- są wykonywane wyłącznie na rzecz następujących zleceniodawców:

a) osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,

b) właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla celów związanych z tą nieruchomością,

- są wykonywane osobiście, a więc bez udziału pracowników lub osób trzecich.

Wynagrodzenie uzyskane z działalności wykonywanej osobiście na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło, stosownie do art. 41 ust. 1 ustawy o PIT, opodatkowane jest za pośrednictwem płatników (czyli zleceniodawców prowadzących działalność gospodarczą). Pobierają oni zaliczkę na podatek od każdej wypłaty.

Płatnicy nie muszą pobierać zaliczek od należności z umów o dzieło lub umów-zleceń, jeżeli stosownie do art. 41 ust. 2 ustawy o PIT podatnik złoży oświadczenie, że wykonywane przez niego usługi wchodzą w zakres prowadzonej działalności gospodarczej. W takim wypadku obowiązek rozliczenia zaliczek (podatku) spoczywa na podatniku jako przedsiębiorcy.

Osoba prowadząca działalność gospodarczą rozlicza się sama bez pośrednictwa płatnika. [b]W wyroku z 14 marca 2002 r. (I SA Wr 2057/99) Naczelny Sąd Administracyjny[/b] stwierdził, że podmiot prowadzący działalność gospodarczą jest zobowiązany do zgłoszenia jej w odpowiednich instytucjach, takich jak: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urząd statystyczny czy urząd skarbowy, a także wyboru formy opodatkowania, prowadzenia właściwych ksiąg podatkowych oraz założenia rachunku bankowego. Jednocześnie NSA uznał, że dopełnienie powyższych obowiązków nie przesądza jeszcze, w świetle ustawy o PIT, o uznaniu danych czynności za działalność gospodarczą.

Warto też pamiętać, że działalnością gospodarczą nie są czynności, które spełniają następujące warunki (art. 5b ustawy o PIT):

- odpowiedzialność wobec osób trzecich za ich rezultat oraz wykonanie, z wyłączeniem czynności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający,

- są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zlecającego,

- wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Tak więc zleceniobiorcy (wykonawcy usług), pomimo zarejestrowania działalności gospodarczej, mogą nie mieć prawa do kwalifikowania przychodów z umów-zleceń lub umów o dzieło do przychodów z działalności gospodarczej (wyjątek stanowią tu usługi świadczone w ramach spółek osobowych).

Nie ma przeszkód, żeby umowy-zlecenia lub umowy o dzieło zostały zawarte między osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. Skutki takiej umowy nie zostały jednak wprost uregulowane w ustawie o PIT. Nie oznacza to, że zyski nie są opodatkowane. Są one zaliczane do przychodów z innych źródeł, określonych w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT. Powinien je opodatkować zleceniobiorca (bez pośrednictwa płatnika) na zasadach przewidzianych w art. 45 ust. 1 ustawy o PIT (tj. w zeznaniu rocznym). Z uwagi na pominięcie przez ustawodawcę w kręgu osób wymienionych zarówno w art. 41 (zasady poboru zaliczek przez płatników), jak i art. 42a ustawy o PIT (informacja o wysokości przychodów) osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, zleceniodawcy mający taki właśnie status nie mają obowiązku ani pobierania zaliczek, ani też sporządzania informacji PIT-8C o wysokości przychodów.

Pamiętać jednak trzeba, że jeżeli usługi są wykonywane przez zleceniobiorcę w sposób zorganizowany i ciągły (cykliczny lub stały), we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, to mamy do czynienia z pozarolniczą działalnością gospodarczą. To z kolei oznacza konieczność zarejestrowania. Powyższe stanowisko potwierdził [b]minister finansów w piśmie z 22 lipca 2005 r. (PB5/KD-033-72-1101/05). [/b]

Kwalifikacja do określonego źródła przychodów przesądza o odpowiedzialności podatnika bądź płatnika. Zasadą jest, że to podatnik ponosi odpowiedzialność za ciążące na nim podatki (art. 26 ordynacji podatkowej). Odpowiedzialność podatnika uchylona jest (art. 26a ordynacji podatkowej) w przypadkach, w których płatnik ma obowiązek pobrać i odprowadzić zaliczkę. Dotyczy to jednak przychodów pochodzących ze ściśle określonych źródeł, tj. stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy (art. 12 ustawy o PIT), działalności wykonywanej osobiście (art. 13), a także praw majątkowych (art. 18).

Oznacza to, że jeżeli przychód pochodzi ze źródła niewymienionego w art. 26a ordynacji podatkowej, to odpowiedzialność spoczywa wyłącznie na podatniku. Tak jest też w przypadku przychodów pochodzących z innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o PIT), w tym wypłaconych przez zleceniodawcę na rzecz zleceniobiorcy z umowy-zlecenia lub umowy o dzieło, kiedy to obie strony są osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. Strony umowy nie mają jednak ustawowego obowiązku informowania o swoim statusie, co może oznaczać w praktyce trudności z zakwalifikowaniem przychodów do właściwego źródła.

Zgodnie natomiast z art. 41 ust. 2 ustawy o PIT zleceniobiorca prowadzący działalność gospodarczą w zakresie objętym zleceniem powinien poinformować o tym zleceniodawcę będącego przedsiębiorcą (złożyć oświadczenie). Takie oświadczenie zwalnia zleceniodawcę z obowiązku pobrania zaliczek bez względu na to, czy spełnione są przesłanki do uznania, że podatnik prowadzi działalność gospodarczą. Nie ma tu bowiem mowy o nieujawnieniu lub zaniżeniu przez płatnika podstawy opodatkowania. Złożenie oświadczenia przez podatnika sprawia, że nie ma tu w ogóle miejsca pobór zaliczek przez płatnika. W konsekwencji skutki zakwalifikowania przychodu do niewłaściwego źródła czy też zaniechanie takiej kwalifikacji, a tym samym nieujawnienie uzyskanego przychodu – obciążają wyłącznie podatnika (w danym wypadku wykonawcę usługi).

[ramka][b]Przykład [/b]

Pan X, będący urzędnikiem państwowym, uzyskał pozwolenie na budowę domu jednorodzinnego. Znajomy przedsiębiorca Z polecił mu jako wykonawcę robót budowlanych pana Y, który właśnie zakończył remont w jego firmie. Od wypłaconego na rzecz pana Y wynagrodzenia z umowy o dzieło przedsiębiorca Z jako płatnik potrącił zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Pan X zawarł z panem Y również umowę o dzieło i po zakończeniu pracy wypłacił mu należne wynagrodzenie. Nie pobrał jednak zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Nie sporządził również informacji PIT-8C o uzyskanych przez pana Y przychodach, ponieważ nie miał takiego obowiązku. Za podatek odpowiada w tym wypadku pan Y (bez względu na to, czy prowadzi działalność, czy nie). [/ramka]

[ramka][b]Inne źródło, inne skutki podatkowe[/b]

Określenie statusu zleceniodawcy, jak i zleceniobiorcy przesądza o kwalifikacji uzyskanego przychodu do określonego źródła, tj.

1) z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT),

2) z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT),

3) z innych źródeł (art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT).Kwalifikacja ta z kolei decyduje o:

- sposobie rozliczenia PIT (zaliczkowego w trakcie roku lub wyłącznie rocznego, przy udziale płatnika lub podatnika),

- odpowiedzialności podatkowej płatnika bądź podatnika,

- sposobie ustalenia dochodu z zastosowaniem rzeczywistych kosztów uzyskania przychodów lub zryczałtowanych. [/ramka]