Przepisy prawa pracy przyznają pracownikowi uprawnienie do odmowy świadczenia pracy tylko wtedy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom (art. 210 § 1 k.p.). Pracownik odmawiający świadczenia pracy ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym przełożonego.

Prawo odmowy pracy nie przysługuje osobom, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Obowiązki pracodawcy

Na gruncie art. 207 k.p. pracodawca ma obowiązek organizować pracę w sposób zapewniający higieniczne i bezpieczne warunki pracy. Ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU poz. 374 ze zm.; dalej: specustawa) przyznała pracodawcom prawo do polecenia pracownikom wykonywania pracy z domu. Oczywiście dotyczy to pracowników, którzy mogą ją wykonywać zdalnie. Natomiast pracownikom, którzy nie mają takiej możliwości, pracodawcy muszą zapewnić na czas pandemii odpowiednie warunki pracy. W tym szczególnym czasie muszą też zagwarantować im środki do dezynfekcji.

Czytaj także: Koronawirus: powrót do pracy w nowym reżimie BHP

W zakładach pracy, w których jest to możliwe, odstępy pomiędzy pracownikami powinny wynosić co najmniej 1,5 m. W firmach, gdzie nie ma takiej możliwości z uwagi na specyfikę pracy – np. na linii produkcyjnej – wolno odstąpić od tej zasady, ale tylko pod warunkiem zapewnienia pracownikom środków ochrony osobistej związanej ze zwalczaniem koronawirusa.

Kara porządkowa...

Sama obawa lub strach przed zarażeniem koronawirusem nie wystarczy, aby pracownik mógł skorzystać z prawa do odmowy świadczenia pracy. Odmowa musi być uzasadniona realnym zagrożeniem zakażenia koronawirusem.

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest stawienie się do pracy w umówionym miejscu i czasie. Jeśli naruszy ten obowiązek, musi się liczyć z konsekwencjami. Pracodawca może zastosować wobec niego karę porządkową: upomnienia, nagany lub pieniężną. Niestawienie się do pracy pracodawca może potraktować jako jej porzucenie.

... a nawet zwolnienie

Powstrzymanie się przez zatrudnioną osobę od świadczenia pracy może być kwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie dyscyplinarnym (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.). Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 29 kwietnia 2005 r. (III PK 2/05). Pracodawca, który chce zwolnić pracownika dyscyplinarnie, musi pamiętać, aby precyzyjnie sformułować przyczyny rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Zważywszy na obecną sytuację, w stosowaniu rozwiązania umowy o pracę w tym trybie należy być ostrożnym i nie podejmować pochopnych decyzji. Jest to bowiem nadzwyczajny sposób zakończenia stosunku pracy.

Pracownik odmawiający świadczenia pracy bez uzasadnionych podstaw może narazić się także na rozwiązanie z nim umowy za wypowiedzeniem.

Jeżeli niestawienie się w pracy przez pracownika wyrządzi pracodawcy szkodę, będzie on mógł dochodzić odszkodowania.

Bez uzasadnienia

Podsumowując, pracownik może odmówić świadczenia pracy, jeżeli pracodawca nie zapewnia odpowiednich środków ochrony przed zarażeniem koronawirusem. Z tego powodu nie mogą go spotkać negatywne konsekwencje w postaci kar porządkowych lub rozwiązania stosunku pracy. Jeżeli jednak pracodawca zapewnił wszystkie niezbędne środki do ochrony przed zakażeniem COVID-19, zatrudniony nie może odmówić świadczenia pracy.

Zdaniem autorki

Marta Olkowicz, młodszy prawnik w Kancelarii Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni Sp.p.

Warto pamiętać, że każda sytuacja jest inna. Istotne jest, gdzie dokładnie i w jakich warunkach BHP praca jest świadczona. Dlatego w tak nietypowej sytuacji, jak obecna, ciężko sformułować jedną generalną regułę, kiedy pracownik może odmówić świadczenia pracy z obawy przed zakażeniem koronawirusem, a także kiedy mogą go z tego tytułu spotkać negatywne konsekwencje ze strony pracodawcy oraz jakie.