Zdarza się, że umowy zawierane między stronami transakcji przewidują, że zapłata za towar czy usługę następuje nie w pieniądzach, lecz przez przekazanie innego towaru lub wykonanie usługi. Wtedy mamy do czynienia z uregulowaną w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksie cywilnym[/link] zamianą lub umową nienazwaną .

[srodtytul]Umowy między polskimi firmami[/srodtytul]

W przypadku transakcji barterowych dostawa towaru jest zapłatą, jeśli spełnione są następujące warunki:

- istnieje bezpośredni związek między dokonywanymi wymiennie czynnościami dostawy towarów,

- istnieje możliwość określenia wartości dostarczanych towarów w pieniądzu.

Rzadko zdarza się, że kontrahenci spełniają wzajemne świadczenia równocześnie. Najczęściej jedna strona umowy dostarcza towary lub wykonuje usługę w ramach umowy barterowej, zanim otrzyma należne jej świadczenie wzajemne.

Wtedy firmy często traktują wcześniejsze wykonanie przez kontrahenta usługi jako zaliczkę na poczet przyszłego świadczenia. Jest to błąd. Realizacja umowy barterowej nie może być traktowana jako zaliczka.

Należy zauważyć, że ustawodawca nie zamieścił w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=17D1F175CBC1000681743E9D550EDE8C?n=1&id=172827&wid=337454]ustawie o VAT[/link] definicji zaliczki ani przedpłaty. Trzeba więc przyjąć znaczenie tego słowa wynikające z języka potocznego. Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego PWN” zaliczka to część należności wpłacana lub wypłacana z góry na poczet należności.

Oznacza to, że zaliczkę wpłaca się na poczet przyszłej dostawy towarów lub przyszłego wykonania usługi (zanim zdarzenia te nastąpią). Natomiast przez przedpłatę należy rozumieć określoną sumę pieniędzy, która jest częścią ceny towaru lub usługi, wpłacaną z góry w celu uzyskania gwarancji zakupu lub wykonania usługi w określonym terminie.

Zarówno zaliczka, jak i przedpłata musi więc być powiązana z konkretną transakcją i oznacza płatność w pieniądzu. Pojęcia te nie odnoszą się natomiast do transakcji barterowych, które są wzajemnie rozliczane i odrębnie opodatkowane. W konsekwencji nabywca towaru lub usługi wzajemnej nie może wystawić faktury dokumentującej otrzymanie zaliczki.

W księgach rachunkowych transakcje zakupu i sprzedaży towarów lub usług, których rozliczenie następuje poprzez barter, ewidencjonowane są na zasadach ogólnych. Natomiast samo rozliczenie należności i zobowiązania w ramach umowy barterowej ujmuje się podobnie jak kompensatę rozrachunków zapisem:

- Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”

- Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”

[ramka][b]Przykład[/b]

Jednostka kupiła od kontrahenta, z którym ma podpisaną umowę barterową, towary za określoną cenę.

W ramach umowy barterowej sprzedano temu kontrahentowi wyroby gotowe za taką samą kwotę.

[b]Dekretacja[/b]

[b]1.[/b] Faktura za zakup towarów

a) wartość netto towarów: Wn 30

b) VAT naliczony podlegający odliczeniu: Wn 22-1

c) zobowiązanie ogółem: Ma 21

[b]2.[/b] PZ – przyjęcie towarów do magazynu: Wn 33, Ma 30

[b]3.[/b] Faktura VAT dokumentująca sprzedaż wyrobów gotowych

a) wartość netto sprzedaży: Ma 70-0

b) VAT należny: Ma 22-2

c) należność ogółem: Wn 20

[b]4.[/b] WZ – wartość sprzedanych wyrobów gotowych według kosztu wytworzenia: Wn 70-1, Ma 60

[b]5.[/b] PK – kompensata rozrachunków z kontrahentem na podstawie umowy barterowej: Wn 21, Ma 20

Konta użyte w przykładzie:

konto 20 – rozrachunki z odbiorcami

konto 21 – rozrachunki z dostawcami

konto 22-1 – VAT naliczony i jego rozliczenie

konto 22-2 – VAT należny

konto 30 – rozliczenie zakupu

konto 33 – towary

konto 60 – produkty gotowe

konto 70-0 – sprzedaż produktów

konto 70-1 – koszt sprzedanych produktów[/ramka]

[srodtytul]Kontrahenci z zagranicy[/srodtytul]

W transakcjach barterowych z kontrahentami zagranicznymi następuje zwykle ekwiwalentna wymiana towarów, wartość eksportu i importu towarów są sobie równe. Waluta obca, po której następuje wycena eksportu i importu, służy jedynie do ustalenia wartości kompensujących się wzajemnie dostaw w naturze.

W praktyce do tej wyceny stosuje się jednolicie ten sam kurs waluty obcej, który zastosowano w pierwszym wystawionym dokumencie potwierdzającym zrealizowanie eksportu lub importu. Oznacza to, że

- gdy eksport nastąpił wcześniej niż import, to do wyceny obu transakcji stosuje się kurs waluty obcej przyjęty do wyceny eksportu, i

- gdy import poprzedza eksport, to do wyceny obu zdarzeń stosuje się kurs waluty obcej przyjęty do wyceny importu.

W obu sytuacjach decyduje średni kurs NBP z dnia poprzedzającego dzień przeprowadzenia pierwszej transakcji. Tak wynika z art. 30 ust. 2 pkt 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265]ustawy o rachunkowości[/link].

[srodtytul]Wartość celna[/srodtytul]

Wartość celną, która jest podstawą naliczenia cła i VAT (ewentualnie akcyzy), ustala się po kursie z dnia odprawy zastosowanym w dokumencie celnym.

Jeśli wartość importu wyrażonego w walucie obcej różni się od wartości eksportu w tej samej walucie, to rozliczenie z tego tytułu następuje według zasad określonych w umowie barteru przez wyrównanie. Następuje ono w pieniądzu lub towarze albo przy kolejnej objętej umową barteru dostawie.

[srodtytul]Rozliczanie VAT[/srodtytul]

Zarówno przy sprzedaży, jak i w umowie zamiany przeniesienie własności towarów lub usług jest czynnością opodatkowaną VAT. W umowie barterowej mamy do czynienia z odpłatną dostawą towarów w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o VAT bądź z odpłatnym świadczeniem usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 tej ustawy.

Przy tego typu transakcjach bardzo istotne jest, aby w treści zawieranej umowy możliwie najdokładniej określić jej przedmiot. Ma to bowiem podstawowe znaczenie dla określenia wartości transakcji, a w konsekwencji wysokości VAT.

Wielokrotnie się bowiem zdarzało, że urzędy skarbowe kwestionowały wysokość VAT od zawartej umowy barterowej, ponieważ nie mogły ustalić wartości wzajemnych świadczeń. Należy pamiętać, że urząd skarbowy ma prawo ustalania wartości transakcji zgodnie z jej rzeczywistą, rynkową wartością.

Strony mogą natomiast swobodnie kształtować treść umów zawieranych między sobą. Organy podatkowe nie mają prawa w nią ingerować. Nie mają również prawa kwestionować przyjętego przez kontrahentów sposobu rozliczeń. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy postanowienia umów naruszają prawo podatkowe. To może być jednak stwierdzone jedynie w drodze postępowania podatkowego.

[srodtytul]Każda ze stron wystawia fakturę[/srodtytul]

Ze względu na wzajemność świadczeń w tego typu transakcjach powinny one być, co do zasady, ekwiwalentne (chociaż można dokonać zamiany towarów lub usług o nierównej wartości i jednocześnie zobowiązać jedną ze stron do dopłaty różnicy gotówką).

Jeżeli umowa barterowa jest realizowana między kontrahentami, którzy są podatnikami VAT, to powinna być udokumentowana fakturami przez obie strony transakcji. Wtedy kontrahenci mają prawo odliczyć podatek naliczony zawarty w wartości nabywanych towarów i usług na zasadach wynikających z art. 86 ustawy o VAT.

Przy tych umowach należy stosować stawki podatkowe właściwe dla danego towaru lub usługi. W sytuacji gdy jeden z kontrahentów jest zwolniony podmiotowo od VAT lub gdy umowa dotyczy zamiany towarów na czynności zwolnione od VAT, obowiązek podatkowy powstanie tylko po jednej stronie.

Jeśli należność jest określona w naturze, to podstawą opodatkowania jest wartość świadczenia, obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, pomniejszona o podatek. Tak wynika z art. 29 ust. 3 ustawy o VAT.

Ze względu na wzajemny charakter umowy w wyniku zamiany każda ze stron wchodzi we władanie nabytego towaru jak właściciel. Na podstawie powyższego można stwierdzić, że umowa zamiany na gruncie podatku od towarów i usług jest niczym innym jak dwie odpłatne dostawy towarów – w miejsce świadczenia ceny pojawia się obowiązek drugiej strony przeniesienia własności rzeczy.

W związku z tym dla celów tego podatku wielokrotne dostawy towarów lub świadczenie usług w ramach umowy barterowej powinny być rozpatrywane pod kątem wywiązania się stron z zawartego kontraktu.

W razie niewywiązania się chociażby jednej strony ze swoich obowiązków (nawet w części) umowa zamiany musi być uważana za niezawartą (nie nastąpiło przeniesienie własności rzeczy).

Wtedy opodatkowaniu podlegać będą czynności faktycznie wykonane (dokonana dostawa towarów i świadczenie usługi). Czynności te zgodnie z ogólnymi zasadami należy udokumentować fakturami. Kontrahent wykonujący dostawy towarów będzie oczekiwał zapłaty za towar w formie pieniężnej.

[ramka][b][link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8EE6F2F46AA281539797B7D75D008724?id=70928]Kodeks cywilny[/link] reguluje zamianę[/b]

[b] Umowa sprzedaży[/b] – jest to umowa cywilna, w której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (art. 535 kodeksu cywilnego).

[b]Umowa zamiany[/b] – przez tę umowę każda ze stron zobowiązuje się przenieść na kontrahenta własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Umowa zamiany jest umową wzajemną, bardzo zbliżoną do sprzedaży.

Różnica między nimi polega na tym, że w miejsce świadczenia ceny pojawia się obowiązek drugiej strony przeniesienia własności rzeczy. Ze względu na wzajemny charakter umowy wartość świadczonych rzeczy powinna być ekwiwalentna. W wyniku umowy zamiany każda ze stron wchodzi we władanie nabytego towaru jak właściciel.

[b]Umowa barterowa[/b] – jest to powszechnie stosowana w obrocie gospodarczym zamiana towarów, zamiana towarów na usługi, a także zamiana usług. Istotą tej umowy jest to, że dostawa towarów lub świadczenie usług następuje nie w zamian za świadczenie pieniężne, ale za towary lub usługi partnera handlowego.

Zgodnie ze stanowiskiem [b]Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 26 sierpnia 2004 r. (I CK 210/04)[/b] umowa barterowa ma charakter konsensualny (czyli wynika ze zgodnych oświadczeń woli obu stron), odpłatny i wzajemny. Zdaniem SN barter wykazuje najwięcej podobieństw do uregulowanej w art. 603 – 604 umowy zamiany (do której z kolei stosuje się przepisy o sprzedaży).

Należy jednak pamiętać, że przedmiotem zamiany są tylko rzeczy, natomiast w transakcjach barterowych mogą to być także usługi. Barter jest więc pojęciem szerszym.

Od umowy barterowej należy odróżnić umowę kompensacyjną, czyli kontrakt, w ramach którego sprzedający zgadza się przyjąć część ceny towaru lub usługi w pieniądzach, a resztę w innych towarach albo usługach. Umowa barterowa zakłada bowiem wyłącznie rozliczenia niepieniężne. [/ramka]

[ramka][b]Co to jest barter[/b]

Przepisy nie regulują umowy barterowej. Nie definiują również pojęcia „barter”. Zgodnie ze słownikiem wyrazów obcych (PWN, Warszawa 2008) przez barter rozumie się transakcję handlową polegającą na wymianie jednych towarów (dóbr lub usług) na drugie.

Umowa barteru należy do nienazwanych umów prawa cywilnego. Na gruncie kodeksu cywilnego barter jest umową zbliżoną do zamiany, która uregulowana jest w art. 603 – 604 kodeksu cywilnego.[/ramka]

[i]Autorka jest wiceprezesem zarządu Revision-Rzeszów Józef Król sp. z o.o.[/i]

[ramka][b]Czytaj też artykuły:[/b]

[link=http://www.rp.pl/artykul/56393,575233_Trzeba-pamietac-o-dokumentach.html]Trzeba pamiętać o dokumentach[/link]

[link=http://www.rp.pl/artykul/56112,575231_Swiadczenia-nalezy-wyceniac--na-zasadach-rynkowych.html]Świadczenia należy wyceniać na zasadach rynkowych[/link] [/ramka]