Aby odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest zastosowanie metody praw własności w sytuacji o której tu mowa, należy przede wszystkim rozważyć, czy faktycznie mamy do czynienia z jednostką stowarzyszoną. Zgodnie z § 2 Międzynarodowego Standardu Rachunkowości 28 „Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych” jednostka stowarzyszona to taka, na którą inwestor wywiera znaczący wpływ.

Znaczący wpływ to zdolność do uczestniczenia w podejmowaniu decyzji na temat polityki finansowej i operacyjnej jednostki, w której dokonano inwestycji. Zakłada się, że jeżeli inwestor ma bezpośrednio lub pośrednio (np. poprzez jednostki zależne) 20 proc. lub więcej głosów w jednostce, w której dokonał inwestycji, to wywiera na nią znaczący wpływ, chyba że można w sposób oczywisty wykazać, że tak nie jest.

[srodtytul]Na czym polega znaczący wpływ inwestora[/srodtytul]

Oprócz wyżej opisanego kryterium ilościowego standard w § 7 podaje przykłady, kiedy inwestor może wywierać znaczący wpływ. Są to m.in.

- zasiadanie w zarządzie lub równorzędnym organie zarządzającym jednostką, w której inwestor dokonał inwestycji,

- udział w tworzeniu polityki jednostki, w tym w podejmowaniu decyzji dotyczących dywidend lub innych metod podziału zysku,

- istotne transakcje między inwestorem a jednostką, w której dokonał inwestycji,

- wzajemna wymiana personelu kierowniczego lub udostępnianie informacji technicznych o zasadniczym znaczeniu.

Innymi sytuacjami, które mogłyby wskazywać na wywieranie znaczącego wpływu na jednostkę, mogą być też:

- prawo weta w zakresie kluczowych decyzji czy

- rozproszenie w strukturze pozostałych udziałowców.

[srodtytul]Tylko w skonsolidowanym sprawozdaniu[/srodtytul]

Jeżeli po przeprowadzeniu takiej analizy czytelnik zdecyduje, że faktycznie ma do czynienia z jednostką stowarzyszoną, na którą spółka czytelnika wywiera znaczący wpływ, możliwe jest ujmowanie udziałów w tej jednostce w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym według metody praw własności.

Należy przy tym zauważyć, że w przeciwieństwie do sprawozdań sporządzanych zgodnie z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265]ustawą o rachunkowości[/link] nie jest możliwe zastosowanie metody praw własności w jednostkowym sprawozdaniu finansowym.

W takich sprawozdaniach udziały w jednostkach stowarzyszonych ujmuje się, w zależności od wybranej przez zarząd polityki rachunkowości, zgodnie z MSR 27 „Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansowe” w cenie nabycia lub zgodnie z MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena” według wartości godziwej, jeżeli jej wiarygodne ustalenie jest możliwe.

[srodtytul]Trzeba ustalić wartość godziwą[/srodtytul]

Metoda praw własności polega zasadniczo na początkowym ujęciu inwestycji w jednostce stowarzyszonej według ceny nabycia. Mimo że w momencie początkowego ujęcia udziały w jednostkach stowarzyszonych ujmuje się według ceny nabycia, należy na dzień nabycia oszacować wartości godziwe przejętych, możliwych do zidentyfikowania aktywów i zobowiązań (w tym zobowiązań warunkowych).

W większości przypadków wartość godziwa poszczególnych składników majątku i zobowiązań zapewne będzie się różnić od wartości godziwej całej jednostki, na podstawie której mogła zostać ustalona cena nabycia udziałów. Różnica między wartością udziału inwestora w sumie wartości godziwej przejętych składników aktywów i zobowiązań a ceną ich nabycia stanowi wartość firmy lub ujemną wartość firmy.

[srodtytul]Co z wartością firmy[/srodtytul]

Tak ustalona wartość firmy nie jest wykazywana osobno w sprawozdaniu finansowym. Jest elementem wartości bilansowej inwestycji w jednostki stowarzyszone. Nie jest ona również amortyzowana ani testowana na utratę wartości. W wypadku inwestycji w jednostki stowarzyszone cała wartość bilansowa inwestycji jest testowana na utratę wartości.

W razie wystąpienia „ujemnej wartości firmy” należy ją ująć jednorazowo w wyniku bieżącego okresu, jako zyski i straty z tytułu udziału w jednostkach stowarzyszonych.

[srodtytul]Udział inwestora[/srodtytul]

W późniejszym okresie wartość bilansowa jest powiększana lub pomniejszana w celu ujęcia udziałów inwestora w zyskach lub stratach jednostki stowarzyszonej po dacie nabycia. Udział inwestora w zyskach i stratach jednostki stowarzyszonej z tytułu transakcji, które w ciągu okresu sprawozdawczego wystąpiły między jednostką a jednostką stowarzyszoną, podlega wyłączeniu.

Należy również wspomnieć, że odpisy amortyzacyjne aktywów trwałych dokonanych przez jednostkę stowarzyszoną powinny zostać skorygowane o odpis udziału inwestora w nadwyżce wartości godziwej tych aktywów nad ich wartością księgową na dzień nabycia.

Różnica ta powinna zostać odpisana w okresie ekonomicznej użyteczności tych aktywów. Otrzymane wypłaty z zysku wypracowanego przez jednostkę, w której dokonano inwestycji (dywidendy), obniżają wartość bilansową inwestycji.

[srodtytul]Inne korekty wartości bilansowej[/srodtytul]

Korekta wartości bilansowej może być także konieczna ze względu na zmiany proporcji udziału inwestora w jednostce, w której dokonał inwestycji, wynikające ze zmian w kapitale własnym tej jednostki, które nie były ujmowane w wyniku finansowym bieżącego okresu. Tak byłoby w wypadku emisji udziałów, w której inwestor nie uczestniczył.

Zmiany te mogą także wynikać ze zmian w innych całkowitych dochodach jednostek stowarzyszonych wynikających z np. z tytułu różnic kursowych, zmian w kapitale z aktualizacji wyceny związanych z ujmowaniem skutków wyceny instrumentów finansowych stanowiących zabezpieczenie przepływów środków pieniężnych. Zmiany te prezentuje się w osobnej linii sprawozdania z całkowitych dochodów, innej niż ta, w której prezentowany jest udział inwestora w zyskach lub stratach jednostek stowarzyszonych.

[i]Autorka jest menedżerem w firmie doradczej KPMG[/i]