Zgodnie z art. 917 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego o charakterze cywilnoprawnym, np. umowy handlowej, w tym celu, aby uchylić niepewność w zakresie roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie, albo aby uchylić spór istniejący lub mogący powstać w przyszłości. Polubowne rozstrzygnięcie sporu może być zawarte wyłącznie w sytuacji, gdy między stronami stosunku prawnego istnieje niepewność lub właśnie spór co do roszczeń wynikających z tego stosunku. Ponadto, celem zawarcia ugody jest uchylenie tej niepewności lub sporu, a strony dążą do osiągnięcia celu przez wzajemne ustępstwa. Jako przykład można tu wskazać porozumienie się stron polegające na redukcji lub rozłożeniu na raty spłaty należności przysługującej wierzycielowi, w zamian za uregulowanie przez dłużnika zmniejszonej lub rozłożonej na raty – kwoty długu (por. interpretację Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 13 kwietnia 2017r., 3063-ILPB1-1.4511.114.2017.2.AN).

Ugoda należy do umów wzajemnie zobowiązujących i konsensualnych. Może ona być zawarta między przedsiębiorcami na etapie postępowania sądowego, którego przedmiot stanowią roszczenia o charakterze handlowym (tzw. ugoda sądowa). Zawarcie ugody między kontrahentami (wierzycielem i dłużnikiem) skutkuje wydaniem przez sąd postanowienia o umorzeniu postępowania. Ugoda zawarta przed sądem jest równoważna wyrokowi sądowemu, stanowiąc tytuł egzekucyjny, który zaopatrzony w klauzulę wykonalności jest podstawą egzekucji sądowej (art. 777 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego; dalej: k.p.c.).

W toku postępowania sądowego może także dojść do zawarcia ugody w efekcie mediacji (tzw. ugoda przed mediatorem). Ugoda taka, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Jej zatwierdzenie w drodze nadania klauzuli wykonalności stanowi tytuł wykonawczy (art. 18315 § 1 k.p.c.). Ugoda może także być zawarta w ramach sądowego postępowania pojednawczego, przed wniesieniem pozwu (art. 184–185 k.p.c.).

Uwaga! Zarówno koszty procesu, w którym zawarto ugodę, jak i koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd i zakończonej ugodą – co do zasady – znosi się wzajemnie.

Wzajemne ustępstwa

Na podstawie ugody sądowej może dojść do odnowienia (nowacji) istniejącego zobowiązania, w sytuacji gdy dłużnik deklaruje się, przy akceptacji wierzyciela, spełnić inne świadczenie lub to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej (art. 506 § 1 k.c.). Skutkiem zawarcia ugody sądowej może być zmiana dotychczasowego stosunku prawnego, łączącego strony zawartej uprzednio transakcji handlowej.

PRZYKŁAD

Do zmiany stosunku prawnego w wyniku ugody sądowej dochodzi np. poprzez:

- umorzenie części wierzytelności,

- rezygnację przez wierzyciela z przysługujących mu odsetek karnych z tytułu nieterminowego regulowania należności przez dłużnika,

- odstąpienie przez wierzyciela od naliczonych kar umownych,

- rozłożenie spłaty długu na raty według ustalonego harmonogramu, uwzględniającego terminy zapłaty i wysokość poszczególnych rat.

Operacje gospodarcze związane z zawarciem ugody sądowej wymagają ujęcia odpowiednich księgowań w ewidencji rachunkowej wierzyciela i dłużnika >patrz tabela.

W rachunku podatkowym

Do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się naliczonych, lecz umorzonych odsetek od zobowiązań oraz umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem tych, które uprzednio zostały zarachowane jako przychody należne (art. 23 ust. 1 pkt 32 i 41 ustawy o PIT; art. 16 ust. 1 pkt 11 i 44 ustawy o CIT).Poza tym, odszkodowania i zadośćuczynienia otrzymane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą na podstawie ugody sądowej nie korzystają ze zwolnienia od podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. a ustawy o PIT). Ugody sądowe, jeżeli wywołują takie same skutki prawne, jak np. umowy sprzedaży, podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o PCC). Nie będzie on miał jednak – co do zasady – zastosowania w transakcjach handlowych zawieranych między przedsiębiorcami. Zgodnie bowiem z art. 2 pkt 4 ustawy o PCC, nie podlegają temu podatkowi czynności cywilnoprawne w zakresie, w jakim są opodatkowane VAT lub jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od VAT z tytułu dokonania tej czynności. ?