Kredyt obrotowy jest najczęściej przyznawany na finansowanie bieżącej działalności przedsiębiorstwa. Z reguły jest to kredyt krótkoterminowy. Może być udzielony w formie kredytu w rachunku kredytowym lub w formie kredytu w rachunku bieżącym (linia kredytowa, kredyt odnawialny). Oba rodzaje kredytu wymagają pisemnej umowy zawierającej takie postanowienia, jak: kwota udzielonego kredytu lub maksymalnego zadłużenia w linii kredytowej, oprocentowanie w skali rocznej, termin końcowej spłaty, ewentualny harmonogram spłat kapitału i odsetek. W przypadku kredytu w rachunku bieżącym nie występuje harmonogram spłat. Każdy wpływ na rachunek bankowy jest uznawany za spłatę kredytu bieżącego. Sama kwota zadłużenia wynika z kolei z zapotrzebowania kredytobiorcy w danym momencie na finansowanie podstawowej działalności.

W pasywach

Kredyt obrotowy prezentuje się w pasywach w pozycji zobowiązań krótkoterminowych lub długoterminowych w zależności od okresu, na jaki został udzielony. Po niezbędnych ustaleniach kredyt obrotowy powinien być prezentowany w sprawozdaniu finansowym jako:

- zobowiązanie długoterminowe wobec jednostek powiązanych: wiersz B.II.1 lub

- zobowiązanie długoterminowe wobec pozostałych jednostek: wiersz B.II.2 lit. a) „Kredyty i pożyczki", lub

- zobowiązanie krótkoterminowe wobec jednostek powiązanych: wiersz B.III.1 lit. b) „Inne", lub

- zobowiązanie krótkoterminowe wobec pozostałych jednostek: wiersz B.III.2 lit. a) „Kredyty i pożyczki".

Ze specyfiki kredytu obrotowego na finansowanie podstawowej działalności wynika to, że jest on udzielany zazwyczaj krótkoterminowo. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 22 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) przez zobowiązanie krótkoterminowe rozumie się „ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub tę część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego". Kredyt długoterminowy charakteryzuje się dłuższym niż jeden rok terminem spłaty. Kredyt obrotowy ujmuje się w pasywach w wysokości niespłaconego zadłużenia kredytowego powiększonego o odsetki naliczone na dzień bilansowy. Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 8 uor zobowiązania wycenia się bowiem w kwocie wymaganej zapłaty. Oznacza to, że na dzień bilansowy należy dokładnie wyliczyć kwotę wymaganych odsetek, nawet jeżeli bank nie potrącił lub nie naliczył należnych za dany okres odsetek. W tym celu pomocne może się okazać utworzenie konta analitycznego do konta kredytowego (konto zespołu „1"), na którym ujmuje się naliczone, jeszcze niezapłacone, odsetki kredytowe.

Wartość zadłużenia wynikającego z kredytu w rachunku bieżącym ujawnia się w takiej samej pozycji bilansu, jak kredyt w rachunku kredytowym: B.III.2 lit. a) „Kredyty i pożyczki". Różnica polega na tym, że w przypadku linii kredytowej w rachunku bieżącym wartością zadłużenia nie jest wynikający z umowy limit, lecz rzeczywista wartość wykorzystanego na dzień sprawozdawczy długu, powiększona o odsetki naliczone na dzień bilansowy. Każdy wpływ na rachunek bankowy jest traktowany jako spłata kredytu w rachunku bieżącym.

Podział na część krótkoterminową i długoterminową

Zwyczajowo kredyty obrotowe przyznawane są na okres 12 miesięcy, co z założenia kwalifikuje je do ujęcia w bilansie w pozycji zobowiązań krótkoterminowych. Sposób prezentacji komplikuje się jednak, gdy termin ostatecznej spłaty kredytu przypada w okresie dłuższym niż rok kalendarzowy. Gdy ostateczny termin spłaty kredytu przekracza rok od dnia bilansowego, saldo kredytu obrotowego ujmowane jest w pozycji zobowiązań długoterminowych. Należy jednak pamiętać, że naliczone odsetki oraz wcześniejsze częściowe spłaty kredytu obrotowego przypadające do spłaty w ciągu kolejnych 12 miesięcy są prezentowane jako część krótkoterminowa.

Przykład

1 października 2014 r. spółka pozyskała kredyt obrotowy na okres trzech lat na finansowanie podstawowej działalności. Wartość kredytu wynosiła 360 000 zł. Spółka spłacała kredyt każdego ostatniego dnia miesiąca w równych ratach po 10 000 zł. Pierwsza spłata przypadała 31 października 2014 r. Kredyt wymagał ujęcia w sprawozdaniu finansowym w podziale na część krótkoterminową oraz długotermi-nową (przedstawiono sposób podziału części kapitałowej, pominięto odsetki).

Łączna wartość zobowiązania na dzień bilansowy 31 grudnia 2014 r.:

- do końca roku spłacono trzy raty: 10 000 zł x 3 = 30 000 zł

- pozostałe zobowiązanie do spłaty = 360 000 zł – 30 000 zł = 330 000 zł

Część krótkoterminowa (do spłaty w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego) na dzień 31 grudnia 2014 r.:

10 000 zł x 12 = 120 000 zł

Część długoterminowa na dzień 31 grudnia 2014 r.:

330 000 zł – 120 000 zł = 210 000 zł.

Prowizja i odsetki

Za udzielenie kredytu bank zazwyczaj pobiera prowizję. Zgodnie z art. 77 prawa bankowego „umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do dyspozycji kredytobiorcy i przez niego niewykorzystanego przysługuje bankowi odrębna prowizja".

W praktyce koszt prowizji można rozliczyć w księgach rachunkowych na trzy sposoby:

1. przy zastosowaniu wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) – szczególnie w przypadku kredytu obrotowego spłacanego na podstawie określonego harmonogramu;

2. w czasie przez konto rozliczeń międzyokresowych kosztów, proporcjonalnie do okresu przyznanego kredytu – to rozwiązanie jest właściwe dla kredytów bez harmonogramów spłat;

3. jednorazowo w koszty okresu – kierując się zasadą istotności, w sytuacji gdy koszt prowizji nie jest wysoki, można od razu ująć go w kosztach finansowych w momencie poniesienia.

Koszty odsetek od kredytu, podobnie jak prowizja, obciążają co do zasady koszty finansowe okresu. Koszty odsetek zazwyczaj są spłacane razem z ratami, a częstotliwość spłat zależy od warunków umowy. W wyjątkowych sytuacjach, gdy kredytobiorca zmieni przeznaczanie pozyskanego kredytu obrotowego np. na cele inwestycyjne, należy zmienić sposób ujmowania odsetek i nierozliczonej prowizji. W przypadku finansowania środków trwałych w budowie z kredytu obrotowego odsetki będą powiększać wartość tych nakładów inwestycyjnych.

Kwestie podatkowe

Nie sposób nie wspomnieć o powstających rozbieżnościach pomiędzy prawem bilansowym a podatkowym odnośnie do naliczonych odsetek od kredytu na dzień bilansowy. Niezapłacone odsetki od kredytu stają się kosztem bilansowym już w momencie naliczenia (zasada memoriału). Natomiast prawo podatkowe uznaje te odsetki za koszt dopiero w momencie zapłaty (realizacji), czyli na zasadzie kasowej. Oznacza to, że naliczenie na dzień bilansowy odsetek od kredytu wymaga uwzględnienia powstałych ujemnych różnic przejściowych, które są podstawą do utworzenia aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Koszty podatkowe będą bowiem niższe od bilansowych za dany rok obrotowy.

Przykład

Spółka pozyskała kredyt obrotowy w wysokości 360 000 zł, który bank wypłacił jednorazowo 1 lipca 2014 r. Kredyt został udzielony na okres do 31 lipca 2017 r. Oprocentowanie w skali roku wyniosło 5 proc. Bank pobrał jednorazowo prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 5000 zł. Zgodnie z zapisami umowy spłata kredytu ma nastąpić w 36 równych ratach po 10 000 zł powiększonych o 1500 zł odsetek miesięcznie (na potrzeby przykładu przyjęto uproszczenie w kalkulacji odsetek, licząc ich łączną wartość od wartości początkowej kredytu). Bank pobiera ratę kredytu ostatniego dnia miesiąca, a odsetki pierwszego dnia miesiąca następnego. Rozliczenie kredytu i prezentacja w sprawozdaniu finansowym na dzień 31 grudnia 2014 r. wygląda następująco:

Ewidencja księgowa:

1. Prowizja pobrana w dniu podpisania umowy

Wn „Koszty finansowe" 5000

Ma „Rachunek bankowy" 5000

2. Wpływ kredytu na rachunek bankowy

Wn „Rachunek bieżący" 360 000

Ma „Kredyt bankowy" 360 000

3. Pobranie przez bank rat kredytowych za okres od lipca do grudnia 2014 r.

Wn „Kredyt bankowy" 60 000

Ma „Rachunek bieżący" 60 000

4. Pobranie przez bank odsetek za okres od lipca do listopada 2014 r.

Wn „Koszty finansowe" 7500

Ma „Rachunek biezący" 7500

5. Zarachowanie w koszty kwoty odsetek przypadających na rok 2014 (niepobrane przez bank)

Wn „Koszty finansowe" w analityce NKUP 1500

Ma „Pozostałe rozliczenia międzyokresowe 1500

Na dzień bilansowy spółka powinna wycenić zobowiązanie kredytowe w wysokości pozostałych do spłaty rat oraz wymagalnych i naliczonych odsetek. Oznacza to, że łączne zobowiązanie kredytowe będą sumą sald konta „Kredyt bankowy" oraz konta „Pozostałe rozliczenia międzyokresowe" (300 000 zł + 1500 zł = 301 500 zł). Łączne zobowiązanie z tytułu kredytu należy podzielić na części długoterminową oraz krótkoterminową, ponieważ kredyt był udzielony na trzy lata, a jego całkowita spłata przypada dopiero na rok 2017. Zobowiązanie krótkoterminowe będzie wynosić:

12 x 10 000 zł + 1500 zł = 121 500 zł.

Zobowiązanie długoterminowe: 300 000 zł – 120 000 zł = 180 000 zł.

>Prezentacja w sprawozdaniu finansowym:

Pasywa

Stan na dzień 31 grudnia 2014 r. (w zł)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

II. Zobowiązania długoterminowe

2. Wobec pozostałych jednostek

a) kredyty i pożyczki

180 000

III. Zobowiązania krótkoterminowe

2. Wobec pozostałych jednostek

a) kredyty i pożyczki

121 500

Przykład

Spółka otworzyła linię kredytową w rachunku bieżącym z limitem zadłużenia do 200 000 zł. Na dzień podpisania umowy kredytowej spółka posiadała na rachunku środki finansowe w wysokości 2000 zł. W tym samym dniu bank pobrał prowizję w wysokości 200 zł za przyznanie linii kredytowej. Do dnia bilansowego spółka spłaciła z rachunku zobowiązania handlowe w wysokości 120 000 zł oraz otrzymała wpływy z tytułu należności handlowych w wysokości 50 000 zł. Bank pobrał odsetki w łącznej wysokości 2000 zł. Na dzień bilansowy spółka naliczyła niepobrane jeszcze przez bank odsetki w wysokości 150 zł.

Ewidencja księgowa:

1. Prowizja pobrana w dniu podpisania umowy

Wn „Koszty finansowe" 200

Ma „Rachunek bieżący" 200

2. Spłata zobowiązań handlowych

Wn „Rozrachunki z dostawcami" 120 000

Ma „Rachunek bieżący" 120 000

3. Pobranie odsetek kredytowych

Wn „Koszty finansowe" 2000

Ma „Rachunek bieżący" 2000

4. Wpływ środków z tytułu należności handlowych

Wn „Rachunek bieżący" 50 000

Ma „Rozrachunki z odbiorcami" 50 000

5. Zarachowanie w koszty kwoty odsetek przypadających na rok 2014 r. (niepobrane przez bank)

Wn „Koszty finansowe" w analityce NKUP 150

Ma „Rozliczenia międzyokresowe kosztów" 150

>Prezentacja w sprawozdaniu finansowym:

Pasywa

Stan na dzień 31 grudnia 2014 r. (w zł)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

III. Zobowiązania krótkoterminowe

2. Wobec pozostałych jednostek

a) kredyty i pożyczki

70 350

Różnice kursowe

Kredyt walutowy, podobnie jak wszystkie inne zobowiązania wyrażone w walucie, wymaga rozliczenia różnic kursowych. Zgodnie z art. 30 ust. 2 uor „Wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia (...) odpowiednio po kursie:

1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji – w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań;

2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski (dalej NBP) z dnia poprzedzającego ten dzień – w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku pozostałych operacji".

Oznacza to, że spłaty rat kredytowych w walucie obcej należy wycenić po średnim kursie ogłoszonym przez NBP z dnia poprzedzającego transakcję. Do wyceny tych operacji nie należy stosować kursu rzeczywistego. Nie dochodzi w nich bowiem do wymiany środków pieniężnych.

Naliczone w walucie obcej odsetki od kredytu oraz zapłacone odsetki wycenia się odpowiednio po kursie średnim NBP z dnia poprzedzającego dzień ich naliczenia i dzień zapłaty.

Na dzień bilansowy całość zobowiązań kredytowych, wraz z naliczonymi na ten dzień odsetkami, wycenia się po średnim kursie NBP z dnia bilansowego, a skutki wyceny odnosi się w przychody lub koszty finansowe.

Klaudia Korpyś, asystentka ds. projektów audytorskich PKF Consult

O kredycie w skrócie

Na podstawie umowy bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Rodzaj kredytu wpływa na sposób ewidencji. Zasady ujmowania kredytu obrotowego, które zostały szczegółowo omówione w artykule, można podsumować w kilku najważniejszych punktach:

- kredyt obrotowy wycenia się na dzień bilansowy w wysokości wymaganej zapłaty, powiększonej o naliczone odsetki,

- kredyt obrotowy prezentowany jest w sprawozdaniu finansowym w pasywach, w zobowiązaniach długoterminowych lub krótkoterminowych z tytułu kredytów i pożyczek,

- w przypadku kredytu w rachunku bieżącym każdy wpływ na rachunek jest traktowany jako częściowa spłata zadłużenia,

- w przypadku kredytu z terminem spłaty dłuższym niż rok, na dzień bilansowy należy podzielić zobowiązania na część krótkoterminową (przypadającą do spłaty na okres kolejnych 12 miesięcy) oraz długoterminową,

- kredyt obrotowy w rachunku walutowym należy wycenić, uwzględniając dodatkowo różnice kursowe,

- transakcje przechodzące przez rachunek kredytowy wycenia się po średnim kursie NBP z dnia poprzedzającego daną transakcję.