O tym, kto ma obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, ustawa o rachunkowości mówi w art. 2 ust. 1 pkt 2. Zgodnie z nim jej przepisy stosuje się również do osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych (a więc z wyłączeniem pozostałych przychodów operacyjnych i zysków nadzwyczajnych) za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równo wartość w walucie polskiej 800 tys. euro.
Przepis ten nie wyłącza z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych osób prowadzących działalność rolniczą - stąd według MF (zob. DF z 19 stycznia i 29 czerwca br.) osoby prowadzące działy specjalne produkcji rolnej powinny je założyć po przekroczeniu określonego progu przychodów. A skoro wykazują przychód we właściwych księgach, to zgodnie z art. 15 updof przychód do opodatkowania ustalają według zasad określonych w art. 14 - tak jak osoby prowadzące działalność gospodarczą (a więc nie w sposób uproszczony).
Na tym można by poprzestać, gdyby nie to, że ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych również wskazuje, kto powinien prowadzić księgi rachunkowe (w art. 24 ust. 4). I jej postanowienia są niespójne z tym, co mówi ustawa o rachunkowości. Wynika z niej bowiem, że obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczy osób fizycznych oraz wymienionych wyżej spółek, jeżeli ich przychody w rozumieniu art. 14 updof za poprzedni rok podatkowy wyniosły w walucie polskiej co najmniej równo wartość kwoty określonej w euro w przepisach o rachunkowości.
Po pierwsze, można z tego zrozumieć, że obowiązek prowadzenia ksiąg dotyczy wyłącznie osób osiągających przychody z działalności gospodarczej - w żadnym razie nie rolników ustalających swój dochód z działów specjalnych produkcji rolnej w sposób uproszczony (nieustalających przychodu według zasad określonych w art. 14).
Po drugie, że dla obliczania limitu 800 tys. euro należy brać pod uwagę te przychody, które są przychodami w rozumieniu art. 14 updof, a więc również wyłączone przez ustawę o rachunkowości -pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne (np. przychody ze sprzedaży środków trwałych). Jeśli chodzi o tę kwestię, organy podatkowe jednomyślnie opowiadają się za tym, że pierwszeństwo mają uregulowania podatkowe. A więc jeśli ktoś osiągnie przychody, które według updof obligują go do założenia ksiąg rachunkowych, powinien zaprowadzić księgę, mimo że według ustawy o rachunkowości taki obowiązek go nie dotyczy (zob. DF z 8 grudnia 2005 r.).
Niestety, ta logika nie działa w drugą stronę. Choć z updof wynika, że rolnik prowadzący działy specjalne produkcji rolnej i ustalający dochód metodą uproszczoną nie ma obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, organy podatkowe (w tym minister finansów) są zdania, że taki obowiązek go jednak dotyczy, bo tak stanowi ustawa o rachunkowości.
W sukurs rolnikom przychodzi wyrok WSA w Olsztynie (z 26 października 2006 r., I SA/Ol 394/06), w którym sąd nie podzielił tego poglądu. Orzekł, że obowiązek prowadzenia księgi rachunkowej wynika z przepisów ustawy podatkowej, a odesłanie do ustawy o rachunkowości dotyczy tylko kwoty przychodu (zob. DF z 30 listopada 2006 r.). Trudno do takiego poglądu przekonać organy podatkowe, więc zapewne spór się na tym nie zakończy. Dodajmy, że od wspomnianego wyroku organ podatkowy złożył skargę kasacyjną do NSA.
