Nowy standard, MSSF 16, wskazuje jak rozpoznawać, mierzyć, prezentować i ujawniać informacje dotyczące umów najmu, dzierżawy czy leasingu – jednym słowem takich umów, w których odpłatnie następuje użyczenie składnika aktywów na pewien okres czasu. Standard wprowadza jeden model księgowy dla wszystkich leasingobiorców – znika podział na leasing operacyjny i finansowy. To oznacza, że będą oni musieli rozpoznawać prawa do użytkowania aktywów i zobowiązania leasingowe w bilansie. W przypadku leasingów krótkoterminowych (poniżej 12 miesięcy) lub tych o niskiej wartości, leasingobiorca ma prawo zastosować wyłączenie i rozliczać takie umowy na dotychczasowych zasadach.

W myśl nowych przepisów leasingodawcy nadal będą klasyfikować swoje transakcje jako leasing operacyjny lub finansowy, czyli tak samo jak w obecnie obowiązującym MSR 17 „Leasing". Inne zmiany wprowadzone przez MSSF 16 są jednak znaczące. Zostanie wyeliminowane pojęcie leasingu operacyjnego w ujęciu przez korzystającego, a co za tym idzie pozabilansowego ujęcia użytkowanych przez niego leasingowanych aktywów. Wszystkie użytkowane aktywa i odnośne zobowiązania będą musiały zostać ujęte w bilansie. Dodatkowo, jako leasing będą od 1 stycznia 2019 r. traktowane także umowy typu usługowego. Dotyczyć to może przede wszystkim umów najmu i dzierżawy powierzchni, prawa wieczystego użytkowania gruntów lub umów quasi-usługowych, takich jak IT lub telekomunikacyjnych, które wykonywane są przy użyciu środków trwałych (np. serwery, kable itp.).

Czubek góry lodowej

W wyniku wdrożenia MSSF 16 suma bilansowa znacząco wzrośnie, wskaźniki zadłużenia zwiększą się, a wskaźniki kapitałowe zmniejszą. Pojawi się również zmiana w klasyfikacji kosztów – czynsze związane z wynajmem/dzierżawą zostaną zastąpione amortyzacją oraz kosztami odsetek.

Zmiany w bilansie i w rachunku wyników wpłyną na dużą część stosowanych wskaźników finansowych i miar efektywności, takich jak:

- wskaźniki zadłużenia,

- wskaźnik płynności bieżącej,

- wskaźnik rotacji aktywów,

- wskaźnik pokrycia odsetek,

- EBITDA,

- EBIT,

- zysk operacyjny,

- zysk netto,

- wskaźnik zysku na akcję (EPS),

- wskaźniki stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału (ROCE, ROE) i

- operacyjne przepływy pieniężne, wykorzystywane w ocenie sytuacji finansowej spółki przez inwestorów czy instytucje finansowe, w tym banki.

Zmiany w sprawozdaniach i wskaźnikach finansowych będą miały wpływ na inne obszary działalności spółek, takie jak:

- umowy finansowania czy umowy z dostawcami i zawarte w nich wskaźniki (kowenanty) – może okazać się konieczne renegocjowanie warunków umów kredytowych lub umów zakupu towarów, jeśli zawarte są w nich kowenanty oparte na np. wskaźniku dług netto do EBITDA zostaną złamane na skutek wdrożenia standardu,

- premiowanie pracowników – konieczny może być przegląd stosowanych kluczowych wskaźników rentowności typu EBITDA czy zysk operacyjny do wyliczania premii należnych pracownikom,

- ceny transferowe ustalone dla jednostek z grupy, podatek odroczony czy wpływ na sprawozdawczość zarządczą także muszą być dostosowane do zmian wprowadzonych przez MSSF16.

Jak wdrożyć

Możliwe są dwie metody przejścia na nowy standard: uproszczona – bez przekształcania danych porównawczych oraz pełna retrospektywna – zgodnie z MSR 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów" – kiedy dane historyczne będą musiały być skorygowane.

Przeliczenie różnic pomiędzy starym a nowym podejściem może być skomplikowane w spółkach, które posiadają dużo umów najmu powierzchni lub długoterminowego leasingu operacyjnego, gdyż będzie się to wiązać z koniecznością szczegółowej analizy zapisów umownych i ich interpretacji w kontekście MSSF 16.

Główne etapy wdrożenia standardu to:

- ustalenie zakresu umów wchodzących w zakres MSSF 16,

- wypracowanie ich ujęcia księgowego zgodnie z MSSF 16 oraz aktualizacja polityk księgowych,

- zdefiniowanie kluczowych założeń i osądów zarządczych,

- ustalanie sposobu kalkulacji stopy dyskonta,

- zebranie wymaganych danych i dokonanie wyliczeń na bilans otwarcia,

- wdrożenie dedykowanego narzędzia do kalkulacji zgodnie z MSSF16,

- zaprojektowanie i wdrożenie procesów i procedur kontrolnych, które pozwolą na raportowanie zgodne z MSSF16 już po wdrożeniu standardu.

W zależności od skali cały projekt może zająć od dwóch do sześciu miesięcy.

Trudności: dane i kontrole wewnętrzne

Zmiany w ujmowaniu leasingu będą miały istotny wpływ na procesy biznesowe, systemy informatyczne oraz środowisko kontroli wewnętrznej. Pamiętajmy, że po wdrożeniu standardu, zebrane dane będzie trzeba regularnie uzupełniać o nowe kontrakty i ewidencjonować zmiany w nich, bo te mogą mieć wpływ na wycenę zobowiązań i aktywów. Zatem docelowe procesy i procedury trzeba zawczasu zaprojektować i wdrożyć, tak aby od 1 stycznia 2019 r. wszystko działało jak w zegarku.

Nasze doświadczenia z zakończonych projektów wdrożeniowych dowodzą, że oprócz kwestii księgowych nie lada wyzwaniem jest zbieranie i zapewnienie jakości danych. Spółki co prawda gromadzą wybrane informacje np. z umów najmu, jednak bardzo często nie są one kompletne z perspektywy tego, co jest wymagane do wyceny zgodnie z MSSF 16.

Kolejnym wyzwaniem jest wdrożenie narzędzia do wyceny umów zgodnie z MSSF 16 – w przypadku większych populacji umów, Excel już nie wystarczy. Jak wspomniano powyżej, ujęcie umowy zgodnie z MSSF 16 wymaga wyceny zobowiązania oraz składnika aktywów w postaci prawa do użytkowania. Aktualizacja wyceny zobowiązania oraz umorzenie składnika aktywów na koniec każdego miesiąca nie jest prosta. Pamiętajmy bowiem, że umowy żyją i zmieniają się w trakcie swojego trwania. Aneksy dotyczące zakresu, zmiany wysokości czynszu czy okresu trwania wpływają na wycenę zarówno składnika aktywów, jak i zobowiązania, i muszą być odpowiednio w narzędziu opatrzone poprawnymi algorytmami. Niestety, takich rozwiązań jest naprawdę niewiele, w szczególności takich, które można byłoby zastosować szybko, od razu.

Dostawcy największych systemów IT mają dla swoich klientów ofertę, ale tutaj trzeba się liczyć z dosyć długim okresem wdrożenia. Natomiast jeśli ktoś rozważa Excel jako narzędzie docelowe, to nie jest to dobry kierunek, ponieważ bardzo trudno będzie zaprojektować szczelny proces i kontrole wewnętrzne w obszarze umów leasingowych (ich wprowadzania, modyfikacji, utrzymywania). Dodatkowo, przy większych populacjach umów, Excel może nie wystarczyć pod kątem wydajnościowym.