Prowadzę działalność gospodarczą. ZUS poinformował mnie pismem, że mam na koncie płatnika nadpłatę składek ubezpieczeniowych. Od wynagrodzenia byłego pracownika (zmarł 15 sierpnia 2011 r.) pobrałem zbyt dużo składek (30 sierpnia 2011 r.), w tym m.in. część przez niego finansowaną. Teraz rodzina zmarłego chce odzyskać pieniądze z firmy. Jak dopomnieć się o tę kwotę z ZUS? Czy wierzytelność ta przysługuje przedsiębiorcy czy innym uprawnionym po śmierci etatowca? Jaki jest termin przedawnienia takiej wierzytelności? – pyta czytelnik.

W art. 24 ust. 6a–6h ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o sus) uregulowano sprawę zwrotu nienależnie opłaconych składek. W razie stwierdzenia, że na koncie widnieją takie składki, w pierwszej kolejności ZUS z urzędu zalicza je na poczet zaległych lub bieżących danin, a gdy takich nie ma – na poczet przyszłych. To podstawowy sposób postępowania ZUS przy nadpłacie.

Dopiero na wniosek płatnika ZUS może skorzystać z alternatywnego sposobu rozliczenia się z nim, tj. oddaje mu nienależnie opłacone składki. Procedurę związaną z ich zwrotem reguluje art. 24 ust. 6b–6e ustawy o sus. Zgodnie z tymi przepisami ZUS po zgłoszeniu przez płatnika wniosku o oddanie nienależnie opłaconych składek musi je przekazać w ciągu 30 dni od wpływu tej wniosku płatnika. Dlatego w interesie przedsiębiorcy jest jak najszybsze złożenie tego pisma do ZUS.

Co i dla kogo

Przedsiębiorca nie może jednak zatrzymać tych pieniędzy na własne cele. Regulacje, przede wszystkim kodeksu pracy, przewidują tryb postępowania z takimi środkami >patrz ramka.

Ustawowe obostrzenia związane z dziedziczeniem sprawiają, że trzeba szczegółowo analizować sytuację każdej osoby zaliczanej do tych grup pod kątem sprawdzenia, czy spełnia przesłanki uznania jej za uprawnioną do uzyskania odpowiedniej części świadczenia (np. ze względu na wiek dziecka).

Taki tryb przekazania pieniędzy uprawnionym to istotne uproszczenie. Jak wynika np. z postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 grudnia 1996 r. (III APz 18/96), następuje to z pominięciem wynikającej z prawa spadkowego zasady realizacji świadczeń ze stosunku pracy, w którym pozostawał zmarły pracownik, na rzecz jego najbliższej rodziny.

Może się jednak zdarzyć, że żadna z osób należących do podanych grup nie spełnia przesłanek z ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wtedy – jak wynika ze zdania drugiego art. 631 k.p. – „w razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku".

Skoro nie ma osób należących do którejkolwiek z grup, następuje dziedziczenie określonego prawa majątkowego na zasadach przewidzianych w art. 922 i następnych kodeksu cywilnego. Aby w takiej sytuacji ustalić krąg uprawnionych do świadczenia po zmarłym, najlepiej uzyskać dokumentację poświadczającą dziedziczących po pracowniku. Chodzi o postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza.

W jakim terminie

Do przedawnienia tych wierzytelności stosuje się art. 291 § 1 k.p. Zgodnie z nim roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Tę wierzytelność traktuje się jako prawa majątkowe ze stosunku pracy.

Zastosowanie takiego terminu przedawnienia potwierdza np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2013 r. (III PZP 6/13). Zgodnie z nim przy ocenie rodzajowo zbliżonego stanu faktycznego wskazano, że „kierując się art. 291 § 1 k.p. (...), roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne".

Odpowiadając czytelnikowi

Uwzględniając opisany stan faktyczno-prawny, a w szczególności art. 291 § 1 k.p., należy przyjąć, że roszczenia uprawnionych już się przedawniły. W tych przypadkach trzyletni termin przedawnienia należy liczyć od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. A to z kolei ma miejsce, gdy uprawniony wierzyciel może się domagać jego spełnienia, a dłużnik (przedsiębiorca) musi spełnić swoje zobowiązanie.

O wymagalności decyduje więc chwila, w której uprawniony może zażądać spełnienia świadczenia. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 grudnia 2013 r. (III PZP 6/13). Tę chwilę dla wskazanej w pytaniu wierzytelności liczy się jako trzy lata od daty nienależnie opłaconych składek, czyli od 30 sierpnia 2011 r. W konsekwencji wierzytelność ta przedawniła się najwcześniej 30 sierpnia 2014 r. To oznacza, że przedsiębiorca może się skutecznie uchylić od zwrotu nadpłaty składek (które odda mu ZUS) uprawnionym osobom po zmarłym pracowniku, podnosząc skutecznie zarzut przedawnienia.

Marcin Nagórek, radca prawny

podstawa prawna: art. 631, art. 291 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1502 ze zm.)

podstawa prawna: art. 67 – art. 71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 748 ze zm.)

podstawa prawna: art. 922 § 1 i 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 121 ze zm.)

podstawa prawna: art. 24 ust. 6a–6h ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm.)

Kto dziedziczy

Zgodnie z art. 631 k.p. prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej po zmarłym, w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z art. 67–71 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika z kolei, że uprawnionymi są m.in. dzieci własne czy rodzice.