Osoba, która nie jest pracownikiem, za czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub macierzyństwa nabywa prawo do świadczenia z ZUS po spełnieniu wymogów ustalonych ustawą zasiłkową. Jednym z nich jest przystąpienie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, które dodatkowo musi trwać odpowiednio długo. Natomiast podstawa wymiaru zasiłku, a więc i jego wysokość, zależy od składek opłacanych w ostatnim okresie.

Średnia miesięczna

Co do zasady podstawę wymiaru zasiłku dla osoby objętej dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym stanowi przeciętny miesięczny przychód za 12 miesięcy kalendarzowych nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Tak wskazuje art. 48 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159 ze zm., dalej ustawa zasiłkowa).

Gdy ubezpieczenie trwało krócej niż 12 miesięcy, zasiłek liczy się, biorąc pod uwagę średni przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia, ale tylko za pełne kalendarzowe miesiące.

Zasadę tę stosuje się do:

- ubezpieczonych pracujących na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której – zgodnie z kodeksem cywilnym – stosuje się przepisy o zleceniu, deklarujących do podstawy składek na ubezpieczenie chorobowe minimalne wynagrodzenie,

Reklama
Reklama

- osób współpracujących z wykonującymi pracę na podstawie wymienionych cywilnych umów,

- prowadzących działalność pozarolniczą oraz osób z nimi współpracujących,

- duchownych.

Ogólne zasady

W przypadku osób, dla których określono najniższą podstawę składki chorobowej, przyjmuje się wówczas pełną miesięczną podstawę wymiaru składki chorobowej, odliczając od niej 13,71 proc. >zob. przykład 1.

Natomiast dla osób, wobec których nie określono najniższej podstawy wymiaru składek, podstawą zasiłku jest (po odliczeniu równowartości 13,71 proc.):

- kwota przychodu określona w umowie przypadająca na pierwszy miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia chorobowego – dla ubezpieczonych wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej o świadczenie usług, gdy odpłatność ustalono w niej kwotowo,

- kwota przeciętnego miesięcznego przychodu innych ubezpieczonych, z którymi płatnik składek zawarł takie same lub podobne umowy za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku – dla ubezpieczonych wykonujących pracę na podstawie cywilnoprawnych umów, dla których odpłatność za wykonywanie umowy określono w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie >zob. przykład 2,

- przeciętny miesięczny przychód innych członków spółdzielni za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku – dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

- przeciętny miesięczny przychód osób wykonujących pracę nakładczą na rzecz danego płatnika składek za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku – dla wykonawców takich umów,

- miesięczna kwota wynagrodzenia, którą osoba wykonująca odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności otrzymałaby za pierwszy miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia – dla osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności.

Absencja na początku

Te zasady nie budzą większych problemów. Trudniej jest natomiast z ustaleniem podstawy zasiłku, gdy przedsiębiorca lub zleceniobiorca zachoruje przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, tj. w:

- pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia czy

- drugim miesiącu ubezpieczenia, jeżeli pierwszy miesiąc był niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia.

Sposób ustalenia podstawy wymiaru zasiłku zależy wówczas od tego, czy ubezpieczenie chorobowe trwa nieprzerwanie (łącznie z tym z poprzedniego tytułu), a jeśli wystąpiła pauza – to jak długo ona trwała. Korzystna dla zleceniobiorcy czy przedsiębiorcy jest sytuacja, gdy bieżące ubezpieczenie chorobowe:

- trwa równolegle z innym lub

- powstało od razu od dnia ustania poprzedniego ubezpieczenia z innego tytułu, albo

- wystąpiła przerwa, ale trwała nie dłużej niż 30 dni.

Chodzi przy tym o ubezpieczenie kolejno jako:

- zleceniobiorca, a potem osoba prowadząca pozarolniczą działalność,

- wykonujący umowę-zlecenie oraz ponownie jako zleceniobiorca, ale u innego płatnika składek.

Spełnienie tych warunków daje ubezpieczonemu gwarancję, że podstawa jego zasiłku – czyli przychód osiągnięty za niepełny miesiąc – zostanie uzupełniona do kwoty potencjalnie należnej za cały miesiąc. Wynika to z art. 49 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Przychód ubezpieczonego uzupełnia się wtedy według zasad określonych w art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Wcześniej inny tytuł

Oznacza to, że podstawą zasiłkową jest przychód ubezpieczonego za pierwszy kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia, po jego uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, od której zostałaby opłacona składka chorobowa, gdyby ubezpieczony podlegał temu ubezpieczeniu przez pełny miesiąc kalendarzowy >zob. przykład 3 i 4.

Podobnie jest, gdy osoba, która ma wcześniejszy staż ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, zachoruje w drugim miesiącu ubezpieczenia, a pierwszy był niepełnym kalendarzowym miesiącem jego trwania. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się wówczas jego przychód za pierwszy miesiąc ubezpieczenia >zob. przykład 5 i 6.

Miesięczne limity

Podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe jest ograniczona – miesięcznie nie może przekraczać 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121, dalej ustawa o sus). Tak wynika z jej art. 20 ust. 3:

- w 2014 r. było to 8081,06 zł (9365 zł – 13,71 proc.),

- w 2015 r. jest to 8540,55 zł (9897,50 zł – 13,71 proc.) – >zob. przykład 7.

Tuż po otwarciu

Na zastosowanie tych korzystnych zasad nie może jednak liczyć ubezpieczony, który:

- zachoruje pierwszego dnia dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,

- jego absencja trwa do końca pierwszego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia,

- przerwa między poszczególnymi okresami chorobowego z innego tytułu trwała nie dłużej niż 30 dni.

W tym przypadku podstawę wymiaru zasiłku trzeba ustalić według tych samych zasad, co dla ubezpieczonych, którzy nie mają wcześniejszego innego tytułu ubezpieczenia chorobowego. Nie trzeba więc uzupełniać podstawy do pełnego miesiąca >zob. przykład 8.

Przykład 1

Od 27 października 2014 r. pani Małgorzata prowadzi własną firmę. Od tej daty podlega też ubezpieczeniu chorobowemu. Zgłosiła się do niego z kodem 0570, a więc z deklaracją opłacania preferencyjnych składek. Przez ostatnie pół roku wykonywała umowę-zlecenie, z której nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Od 12 grudnia 2014 r. do 20 lutego 2015 r. jest niezdolna do pracy z powodu choroby. Od 12 grudnia 2014 r. do 24 stycznia 2015 r. nie ma prawa do zasiłku chorobowego, bo nie miała 90-dniowego wymaganego okresu ubezpieczenia.

Prawo do zasiłku miała od 25 stycznia 2015 r. do 20 lutego 2015 r. Podstawę świadczenia stanowi przewidziana dla ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia 0570 najniższa podstawa wymiaru składki chorobowej za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku. Tu będzie to podstawa za styczeń 2015 r. po pomniejszeniu o 13,71 proc., czyli: 453,02 zł [525 zł – 71,98 zł (13,71 proc. z 525 zł)].

Przykład 2

Pan Mateusz pracuje na zlecenie od 15 stycznia 2015 r. Od tego dnia został objęty ubezpieczeniem chorobowym. Wcześniej przez rok był zarejestrowany jako bezrobotny. Odpłatność za zlecenie określono w kwotowej stawce godzinowej. Od 20 do 25 stycznia 2015 r. pan Mateusz przedłożył zwolnienie lekarskie na czas choroby trzyletniego syna. Ponieważ jego wynagrodzenie jest naliczane ze stawki godzinowej, jako podstawę zasiłku należy przyjąć kwotę przeciętnego miesięcznego przychodu innych zleceniobiorców (tego samego płatnika składek) za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, czyli za styczeń 2015 r.

Przykład 3

Pani Renata prowadzi firmę od 3 stycznia 2015 r. i od tego dnia jest objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Do 17 grudnia 2014 r. przez dwa lata była zatrudniona na umowę o pracę. Od 19 stycznia do 5 lutego 2015 r. pani Renata chorowała. Jako podstawę wymiaru składki chorobowej za styczeń 2015 r. zadeklarowała kwotę 1226,01 zł. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pani Renacie stanowi przychód za styczeń 2015 r., po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71 proc. oraz po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, tj.:

1226,02 zł – 168,09 zł (13,71 proc. z 1226,02 zł) = 1057,93 zł

1057,93 zł : 16 x 31 = 2049,72 zł.

Przykład 4

Od 10 stycznia 2015 r. pan Eugeniusz wykonuje umowę-zlecenie, której odpłatność określono w stawce akordowej. Od 5 marca 2002 r. do 31 grudnia 2014 r. podlegał ubezpieczeniu chorobowemu z racji prowadzenia firmy. Był niezdolny do pracy od 23 stycznia do 15 lutego 2015 r. Podstawę wymiaru zasiłku stanowił przychód za styczeń 2015 r. po uzupełnieniu do pełnego miesiąca. Płatnik podzielił więc przychód pana Eugeniusza uzyskany od 10 do 22 stycznia 2015 r. (po pomniejszeniu o 13,71 proc.) przez 13 dni i wynik pomnożył przez 31 dni.

Przykład 5

Pani Iwona pracowała na etacie od 1 lutego do 30 listopada 2014 r. Od 14 grudnia 2014 r. została objęta ubezpieczeniem chorobowym z racji współpracy. Przedłożyła zwolnienie lekarskie od 9 do 31 stycznia 2015 r. Jako podstawę wymiaru składek społecznych, w tym na ubezpieczenie chorobowe za grudzień, zadeklarowała 3600 zł. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pani Iwonie stanowi przychód za grudzień 2014 r., po pomniejszeniu o 13,71 proc. oraz po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej stawki, tj.:

3600 zł – 493,56 zł (13,71 proc. z 3600 zł) = 3106,44 zł

3106,44 zł : 18 x 31 = 5349,98 zł.

Przykład 6

Pani Mariola przez pięć lat do 10 grudnia 2014 r. podlegała ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Od 20 grudnia 2014 r. jest objęta tym ubezpieczeniem jako zleceniobiorca. Jej wynagrodzenie określono kwotowo – 2100 zł. Od 8 do 23 stycznia 2015 r. była chora, dlatego za styczeń 2015 r. zarobiła ze zlecenia tylko 1020 zł. Przychód pani Marioli został określony kwotowo, dlatego należy go uzupełnić, stosując metodę przewidzianą dla stałych składników wynagrodzenia. Należy więc przyjąć pełną kwotę, którą określono w umowie-zleceniu, przypadającą na pierwszy miesiąc ubezpieczenia (grudzień 2014 r.), tj. 2100 zł po pomniejszeniu o 13,71 proc.

Przykład 7

Pani Zofia prowadzi pozarolniczą działalność od 5 stycznia 2015 r. Do 20 grudnia 2014 r. przez dziesięć lat pracowała na etacie. Od 20 stycznia do 10 lutego 2015 r. była chora. Jako podstawę wymiaru składek społecznych, w tym chorobowej, za styczeń 2015 r. zadeklarowała 5800 zł. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pani Zofii stanowi przychód za styczeń 2015 r. pomniejszony o 13,71 proc., a następnie uzupełniony do pełnej miesięcznej kwoty.

Przychód za styczeń 2015 r. po uzupełnieniu wynosi 10 343,15 zł:

5800 zł – 795,18 zł (13,71 proc. z 5800 zł) = 5004,82 zł

5004,82 zł : 15 x 31 = 10 343,15 zł.

Ponieważ przewyższa on równowartość 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia po pomniejszeniu o 13,71 proc. – czyli 8540,55 zł – podstawą wymiaru zasiłku będzie 8540,55 zł.

Przykład 8

Od 19 grudnia 2014 r. pani Karolina otworzyła zakład krawiecki i od tego dnia przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Do 30 listopada 2014 r. przez półtora roku podlegała ubezpieczeniu chorobowemu ze zlecenia. Pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego pani Karolina zachorowała. Przedłożyła zwolnienie lekarskie od 19 grudnia 2014 r. do 26 stycznia 2015 r. Ponieważ jej niezdolność do pracy powstała pierwszego dnia ubezpieczenia i trwała do końca miesiąca kalendarzowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przewidziana dla zgłoszonych do ubezpieczeń z kodem 0510 najniższa podstawa wymiaru składki chorobowej za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku. Za grudzień 2014 r., po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71 proc., jest to 1939,45 zł:

2247,60 zł – 308,15 zł; (tj. 13,71 proc. z 2247,60 zł).