Zasiłek macierzyński przysługuje przedsiębiorczej matce, która urodzi dziecko w czasie ubezpieczenia chorobowego. Tak stanowi art. 29 ?ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca ?1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159; dalej: ustawa zasiłkowa). Świadczenie to należne jest przez okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres: urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, a także urlopu rodzicielskiego.

Kolejność działań

Aby otrzymać zasiłek za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego czy urlopu rodzicielskiego, przedsiębiorcza mama musi złożyć w swoim oddziale ZUS wniosek o wypłatę tego świadczenia, podając okresy, za jakie świadczenie ma być wypłacone (np. wnoszę o wypłatę zasiłku macierzyńskiego w okresie od... do.... odpowiadającym okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego). Takie pismo musi trafić do organu rentowego przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku za nowy okres. Problem w tym, z jakim wyprzedzeniem.

Jeden dzień...

Koncepcje są dwie. Zgodnie ?z pierwszą przedsiębiorcę czy zleceniobiorcę obowiązują takie same terminy na złożenie wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego jak pracownicę ubiegającą się o poszczególne urlopy (dodatkowy macierzyński czy rodzicielski). Wynikałoby ?z tego, że samozatrudniony składa wniosek o wybranie kolejnej transzy świadczenia 14 dni przed jego startem. Dlaczego? Ponieważ terminu tego nie precyzują ani przepisy ustawy zasiłkowej, ani rozporządzenia zasiłkowego, lecz tylko i wyłącznie przepisy kodeksu pracy, do którego odsyła przepis ustawy zasiłkowej. Tak orzekł Sąd Okręgowy w Warszawie ?w wyrokuz 23 lipca 2014 r. (VII Ua 19/14).

...czy dwa tygodnie

Zgodnie z drugą koncepcją pismo wystarczy złożyć dzień przed kolejnym rozdaniem zasiłkowym – czyli na dzień przed rozpoczęciem kolejnego okresu czy części okresu odpowiadającej odpowiednio dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu czy urlopowi rodzicielskiemu. Wynika on bowiem bezpośrednio z rozporządzenia MPiPS z 2 kwietnia 2012 r. ?w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania ?i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2012 r., poz. 444 ze zm.; dalej: rozporządzenie zasiłkowe). Zgodnie z nim wniosek wystarczy złożyć płatnikowi zasiłku macierzyńskiego przed terminem rozpoczęcia korzystania z niego za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego.

Druga koncepcja wydaje się słuszna. Art. 29 ust. 5 wprost przewiduje bowiem, że zasiłek macierzyński przysługuje „za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres" danego urlopu. Ustawa zasiłkowa nie odnosi się do zasad nabywania prawa do danego uprawnienia. W tym wypadku określenie „za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres" odnosi się do wymiaru danego urlopu (np. sześć tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego czy 26 tygodni urlopu rodzicielskiego), a nie do innych aspektów nabycia tego uprawnienia.

Zdaniem ZUS

Jakie stanowisko prezentuje w tej sprawie ZUS? W komentarzu do ustawy zasiłkowej można znaleźć taką informację: „Wniosek w sprawie wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony w kodeksie pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ubezpieczony niebędący pracownikiem, osoba pobierająca zasiłek macierzyński za okres po ustaniu ubezpieczenia albo w czasie urlopu wychowawczego składa przed rozpoczęciem korzystania z dodatkowego okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Wniosek złożony po upływie tego terminu nie stanowi podstawy do przedłużenia okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego, chyba że niezłożenie wniosku w terminie wynikało z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy. Jeżeli ostatni dzień terminu przewidzianego na złożenie wniosku przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, wniosek złożony w pierwszym dniu roboczym po upływie tego terminu".

– W przypadku przedsiębiorców nie obowiązują kodeksowe terminy składania wniosków o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za poszczególne okresy zasiłkowe ustalone jako okresy dodatkowego urlopu macierzyńskiego czy urlopu rodzicielskiego. Wystarczy złożyć wniosek przed rozpoczęciem korzystania z dodatkowego okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego – twierdzi Radosław Milczarski z biura prasowego ZUS.

Podanie po czasie

Nie ulega wątpliwości, że wniosek złożony po terminie nie będzie pozytywnie rozpatrzony. Termin ten nie podlega przywróceniu ani nie może być przesunięty. Nawet jeśli zwłoka nie była przez ubezpieczonego zawiniona (np. choroba matki), a poślizg w złożeniu wniosku jest niewielki, choćby jednodniowy, to i tak ubezpieczony nie otrzyma zasiłku. Taka wykładnia wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych – z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych.

Bez usprawiedliwienia

Opóźnienie nie odbierze prawa do świadczenia tylko wtedy, gdy wynikało ono z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy. Ale są to sytuacje bardzo wyjątkowe, jak przebywanie w szpitalu. „Zwykła" choroba nie usprawiedliwi zwłoki i bizneswoman nie może liczyć na pobłażliwość.

Podstawą przyznania świadczeń ?z ubezpieczenia społecznego mogą być – jak orzekł Sąd Najwyższy ?w wyroku z 15 grudnia 1998 r. (II UKN 379/98) – tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter ścisły, bezwzględnie obowiązujący. Stąd zarówno warunki nabycia prawa do świadczeń, jak i wysokość oraz zasady ich wypłaty są sformalizowane. Wyłącza to możliwość wykładni tych przepisów z uwzględnieniem reguł słuszności – stwierdził SN. W związku z tym niedopuszczalne jest orzekanie o wypłacie świadczeń wyłącznie na podstawie przekonania o trudnej sytuacji życiowej czy finansowej strony. Choroba matki i dziecka potwierdzona zwolnieniem lekarskim nie przywrócą terminu na skuteczne ubieganie się o świadczenie.