Zgodnie z art. 17 ustawy ?o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159; dalej: ustawa zasiłkowa) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie do zasiłku opiekuńczego ?i świadczenia rehabilitacyjnego (zob. art. 22 i art. 35 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Pigułka, a nie laptop

Nie ma znaczenia, czy ubezpieczony pobiera z tego tytułu wynagrodzenie chorobowe, czy ma prawo do zasiłku chorobowego. Okoliczności utraty prawa do wynagrodzenia chorobowego płaconego ?z kieszeni szefa są takie same jak te, które pozbawiają prawa do zasiłku chorobowego (art. 92 § 3 pkt 2 k.p.).

Jeśli chory, będąc na zwolnieniu, wykonuje choćby sporadycznie jakieś czynności zawodowe – np. sprawdza firmową korespondencję, odpowiada ma e-maile, telefonuje do kontrahentów – to tak naprawdę świadczy pracę. Nie ma znaczenia, czy czynności te wykonuje we własnym domu, leżąc pod pierzyną i regularnie łykając przepisane medykamenty. Lekarz, orzekając o niezdolności i wystawiając zwolnienie lekarskie potwierdzające niemożność zawodowej aktywności przez dany czas, zwykle nie wnika ani w rodzaj pracy wykonywanej przez pacjenta, ani sposób jej świadczenia. Zatem także zdalna praca, nieobciążająca organizmu chorego i niekolidująca z procesem ozdrowieńczym, jest zakazana ?i wiąże się z ewentualną utratą zasiłku >patrz ramka: Kara dla niepokornego. Oczywiście chodzi o aktywność zarobkową. I nie jest przy tym istotne, czy chory na zwolnieniu wywiązuje się z etatowej pracy, zlecenia czy umowy o dzieło. Nie ma też znaczenia ani rodzaj kontraktu, ani to, czy stanowi on tytuł do ubezpieczenia społecznego (tak jak to jest w przypadku umowy o dzieło).

Chory na część etatu

Czasowa niezdolność do pracy stwierdzona przez medyka oznacza, że ubezpieczony nie może wykonywać żadnej pracy zarobkowej. Jeśli zatrudniony jest na dwóch etatach, to nie może przedstawić zwolnienia tylko w jednej firmie, a w drugiej normalnie wykonywać obowiązki. Takie zachowanie ewidentnie narusza art. 17 ustawy zasiłkowej i stanowi podstawę do odebrania świadczenia przysługującego z pierwszego etatu. Potwierdził to SN w wyroku z 25 kwietnia 2013 r. (I UK 606/12). Przesądził w nim, że ubezpieczona utraciła prawo do zasiłków chorobowego i opiekuńczego, mimo że będąc niezdolna do wykonywania pracy pielęgniarki w szpitalu zachowała zdolność do wykonywania obowiązków kierownika transportu na drugim etacie (pracy biurowej ?w miejscu zamieszkania).

Opieka na pół gwizdka

Podobne zasady dotyczą ubezpieczonego, który pobiera zasiłek opiekuńczy. Choć sam jest zdrowy, to całą swą energię powinien poświęcić opiece nad chorym dzieckiem, na które otrzymał L4. Nie ma półśrodków – jeśli maluch jest chory i potrzebuje stałej opieki rodzica,  to musi on się poświęcić całkowicie pieczy nad dzieckiem. Nie może podczas drzemki malucha negocjować warunków kontraktu, przesyłać sprawozdań do firmy czy przygotowywać pism procesowych dla klienta.

Jeśli ZUS skontroluje opiekuna i stwierdzi zakazaną aktywność, to zabierze zasiłek. W protokole kontroler napisze, że ubezpieczony ?w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego na chore dziecko czy innego członka rodziny wykonywał działalność zarobkową. Na tej podstawie ZUS wyda decyzję i każe zwrócić pobrane kwoty zasiłku.

Mama na full ?dla zdrowego

Tak samo będzie, gdy rodzic – zamiast opiekować się zdrowym dzieckiem, którego niania zachorowała, czy któremu niespodziewanie zamknięto przedszkole – będzie pracować. Rodzic, który deklaruje chęć wybrania zasiłku opiekuńczego i przedstawia zaświadczenie lekarskie potwierdzające chorobę niani, nie może wspierać się pomocą babci przy opiece nad dzieckiem i jeździć sporadycznie do firmy. Jeśli ZUS stwierdzi taką nieprawidłowość, także pozbawi zasiłku opiekuna.

Terapia przez aktywność

Zasiłek chorobowy można stracić za odpłatne doradzanie członkom organizacji związkowych na zwolnieniu lekarskim. Przekonała się ?o tym ubezpieczona, pracownica PIP, która dwa razy w tygodniu pełniła odpłatnie dyżury na rzecz Rady Ogólnopolskiego ?Porozumienia Związków Zawodowych Województwa Opolskiego. Dyżury trwały po około 90 minut. Okoliczność ta stała się podstawą do wydania przez ZUS decyzji o zwrocie zasiłku chorobowego.

Ubezpieczona wystąpiła ze skargą kasacyjną do Trybunału Konstytucyjnego. TK rozpozna tę skargę konstytucyjną (SK 18/13) ?w sprawie zgodności art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej z art. 67 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji RP jutro, 25 lutego 2014 r.

W ocenie skarżącej, wprowadzając zakaz szeroko pojętej pracy zarobkowej, ustawodawca nie przewidział m.in. sytuacji, w której czynności zarobkowe w czasie zwolnienia lekarskiego są sporadyczne i nie są sprzeczne z celem zwolnienia. Nie uwzględnił sytuacji, w której czynności zarobkowe wpływają terapeutycznie ?na niezdolnego do pracy ubezpieczonego (pracownika), powodując szybszy powrót do pracy. Zdaniem wnioskodawcy, stawianie znaku równości pomiędzy osobami świadomie nadużywającymi zwolnień lekarskich (a tym samym prawa do zasiłku chorobowego), ?a osobami wykonującymi pracę zarobkową na zwolnieniu lekarskim w niewielkim wymiarze ze względów terapeutycznych, zgodnie ?z zaleceniami lekarskimi, narusza zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę równego traktowania.

Kara dla niepokornego

Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2008 r. (II UK 10/07) zastrzegł, że w sprawie o zasiłek chorobowy nie ma znaczenia dowód z opinii medycznej na okoliczność, czy wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy miało wpływ na stan zdrowia ubezpieczonego w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy stanowi samodzielną przesłankę utraty prawa do zasiłku, odrębną od wykorzystywania zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem.

Lista zakazanych czynności

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat, ?w jakich okolicznościach ubezpieczony straci prawo do zasiłku. ?Oto lista zakazanych czynności na zwolnieniu czy opiece ?nad dzieckiem:

- wykonywanie (każdej) pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną przesłankę utraty prawa do zasiłku chorobowego (opiekuńczego) ?– wyrok SN z 25 kwietnia 2013 r. (I UK 606/12)

- jakakolwiek praca zarobkowa rozumiana jako każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca ?na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu ?– wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04)

- odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie ?zwolnienia lekarskiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja przed sądem, sporządzanie ?pism procesowych, udzielanie porad prawnych, przeprowadzenie szkolenia – wyrok SN z 14 grudnia 2005 r. (III UK 120/05)

- wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres ?niezdolności do pracy zawsze stanowi wykorzystywanie ?zwolnienia niezgodnie z jego celem, którym jest odzyskanie ?przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy ?zarobkowej (co przesądził ustawodawca), jak i inne ?zachowania ubezpieczonego utrudniające proces ?leczenia i rekonwalescencję – wyrok z 4 listopada 2009 r. ?(I UK 140/09)

Lista dozwolonych ruchów

- sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa (np. udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej) może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego – wyrok SN z 3 marca 2010 r. ?(III UK 71/09) i wyrok SN z 9 października 2006 r. (II UK 44/06)

- nie stanowi pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ?ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy, np. podpisywanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych sporządzonych przez inną osobę ?oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy – wyrok SN z 4 kwietnia 2012 r. (II UK 186/2011)