Pracownik, który dostanie zwolnienie na opiekę nad dzieckiem czy chorym małżonkiem, może liczyć na finansowe wsparcie z ZUS – zasiłek opiekuńczy za czas osobistej pieczy nad członkiem familii. W zależności od tego, kto potrzebuje pomocy, okres wypłaty tego świadczenia jest różny. Przy opiece nad dziećmi zasiłek opiekuńczy można pobierać przez 60 dni w danym roku kalendarzowym. Gdy wymaga jej inny członek rodziny, świadczenie można pobierać maksymalnie za 14 dni w roku. Osoby uznawane za członków rodziny to małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, a także dzieci po ukończeniu 14 lat, jeżeli pozostają z opiekunem we wspólnym gospodarstwie domowym podczas choroby.
Piecza nad dzieckiem
Zgodnie z art. 32 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., ?poz. 159) zasiłek opiekuńczy przysługuje bez okresu oczekiwania. Teoretycznie więc pracownik może go pobierać nawet od pierwszego dnia etatowej pracy.
Jeśli potomek nie ukończył 8 lat, świadczenie to przysługuje również, gdy jest on zdrowy, ale rodzic musi się nim zająć z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad maluchem. Na chore dziecko zasiłek opiekuńczy przysługuje z kolei nawet do ukończenia 14. roku życia. Łącznie w tych okolicznościach świadczenie można pobrać jednak za 60 dni ?w roku.
Jeśli na co dzień maluchem zajmuje się małżonek będący np. na urlopie wychowawczym, ale zachoruje, to drugi rodzic dostanie zwolnienie na chorujące dziecko lub na te, któremu niespodziewanie zamknięto np. przedszkole.
Dni do zsumowania
Łączny okres, przez jaki może być wypłacany zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny – z różnych przyczyn i bez względu na liczbę członków rodziny wymagających opieki – nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Dlatego nawet jeśli w rodzinie są dwie pociechy lub więcej, pracownikowi i tak przysługuje prawo do płatnej opieki jedynie za 60 w roku kalendarzowym.
Do 14. urodzin
Prawo do pobierania zasiłku opiekuńczego na chore dziecko przez 60 dni w roku kończy się wraz z jego 14. urodzinami. Po ukończeniu tego wieku rodzic może skorzystać już tylko z 14 dni płatnego zwolnienia. Stosuje się już wtedy zasady dotyczące innych dorosłych członków rodziny.
Problem w ustaleniu długości okresu zasiłkowego dotyczy sytuacji, gdy dziecko zaczyna chorować przed 14. urodzinami, a jubileusz ten przypada w czasie takiej niedyspozycji. Wówczas do dnia urodzin opiekuńcze dni wliczyć należy do 60-dniowego limitu wypłaty świadczenia, ?a po 14. urodzinach trzeba uwzględnić 14-dniowy limit wypłaty zasiłku. Trzeba jednak pamiętać, że w roku kalendarzowym nie można przekroczyć 60 dni wypłaty świadczenia na wszystkie pozostałe osoby, nad którymi była sprawowana opieka.
Przykład
Córka pani Majki 16 maja ?2014 r. skończy 14 lat. Prawo do 60-dniowego okresu zasiłku opiekuńczego nad córką pani Majce przysługuje do 15 maja br. Od następnego dnia właściwy limit roczny, za który można na nią pobrać zasiłek, wynosi ?14 dni. Jeśli nastolatka zachoruje 12 maja i będzie chora ?do 24 maja, to od 16 maja ?pani Majka korzystać będzie już ?z nowej 14-dniowej puli zasiłkowej przysługującej jej na dorosłego, chorego członka rodziny. Wykorzysta z niej ?9 dni. Oczywiście pod warunkiem, że wcześniej ?nie wybrała z tej puli zasiłku ?na innych chorych członków familii.
Powyżej granicy
Licząc roczną granicę zasiłkową – maksymalnie 60 dni ?w danym roku kalendarzowym – nie należy brać pod uwagę tych, za jakie świadczenie nie przysługuje. Jeśli pracownica opiekowała się chorym mężem przez 21 dni, ale zasiłek otrzymała tylko za 14, to do wykorzystania – przez wszystkich opiekunów – zostaje jeszcze 46 dni.
Dla obojga rodziców
Limitowanie okresu wypłaty zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym na opiekę nad dzieckiem, które ukończyło ?14 lat, dotyczy także sytuacji, gdy z opieki nad nim korzystają oboje rodzice i gdy zasiłek pobierano także na młodsze dzieci w rodzinie.
Przykład
Zatrudniona na umowę o pracę pani Monika ma dwoje dzieci ?– w wieku 4 i 15 lat. ?W styczniu i marcu korzystała ?z opieki nad młodszym dzieckiem łącznie przez 38 dni i otrzymała ?z tego tytułu zasiłek opiekuńczy. W maju przez 8 dni chorowało starsze, 15-letnie dziecko. Zwolnienie na opiekę wziął mąż pani Moniki i on za ten czas pobrał zasiłek opiekuńczy. ?We wrześniu ponownie zaniemógł starszy syn i chorował przez 3 tygodnie (21 dni). ?Tym razem chorym zajęła się kobieta, która wystąpiła do swojego pracodawcy ?z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego. W tym wypadku świadczenie przysługuje jej tylko za 6 dni, tj. do wykorzystania ?14 dni, ponieważ z racji opieki nad dzieckiem, które ukończyło 14 lat, zasiłek przysługuje obojgu rodzicom łącznie nie dłużej niż ?za 14 dni.
Praca musi poczekać
Będąc na zasiłku opiekuńczym, rodzic pielęgnujący chore dziecko nie może podejmować żadnej aktywności zawodowej. Tutaj także obowiązuje zasada z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do świadczenia za cały okres zwolnienia. Przepis ma odpowiednie zastosowanie w odniesieniu do zasiłku opiekuńczego (zob. art. 35 ?ust. 2 ustawy zasiłkowej).
Opieka musi być ciągła i osobista
W wyroku z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04) Sąd Najwyższy przyjął, że wykonywanie jakiejkolwiek pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Podobnie SN wypowiedział się w wyroku z 14 grudnia 2005 r. (III UK 120/05). Wskazał, że odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie zwolnienia lekarskiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja przed sądem, sporządzanie pism procesowych, udzielanie porad prawnych, przeprowadzenie szkolenia) oznacza wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej i jest wystarczającą przyczyną utraty prawa do zasiłku chorobowego. Obecnie wykonywanie (każdej) pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną przesłankę utraty prawa do zasiłku chorobowego (opiekuńczego), podsumował SN w wyroku z 25 kwietnia 2013 r. (I UK 606/12).
