Ustawa z 19 grudnia 2008 r. ?o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656 ze zm.) umożliwia otrzymanie wcześniejszych świadczeń osobom, które pracowały w szczególnych warunkach lub charakterze, ale nie kwalifikują się do wcześniejszych emerytur na mocy art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach ?i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Wymagania, które należy spełnić, są dość rygorystyczne >patrz ramka. Najtrudniej jest wykazać lata pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Problemy z tym mają najczęściej osoby, które pracowały za granicą, a także ci, których pracodawcy już nie istnieją.

Skąd wziąć zaświadczenie

Chodzi o art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych. Zgodnie z nim płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za te przypadające przed 1 stycznia 2009 r. (czyli przed wejściem w życie tej ustawy).

W zaświadczeniu tym należy pominąć te okresy, w których ubezpieczeni formalnie pozostawali w stosunku zatrudnienia, ale faktycznie nie wykonywali prac w szczególnych warunkach lub charakterze z racji nieobecności w firmie, za co otrzymali wynagrodzenie za pracę lub świadczenie chorobowe (art. 12 w zw. z art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych), czyli tak, jak miało to miejsce w starych przepisach. Płatnik musi więc wystawić dokument, który posłuży zainteresowanemu do wykazania w postępowaniu przed ZUS jednej z kilku przesłanek prawa do pomostówki.

Stare świadectwa

Przypomnijmy, że o tym, w jaki sposób udowadniać okresy pracy w szczególnych warunkach lub charakterze według starych przepisów, mówi rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z jego § 2 ust. 2 okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy.

Jeśli więc ktoś ma taki dokument sprzed lat, może się zdarzyć, że ZUS zakwestionuje go ze względu na to, że nie poświadcza wykonywania pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu nowych przepisów (ustawy o emeryturach pomostowych). To szczególnie ważne dla osób, które chciałyby się ubiegać o pomostówkę udowadniając, że wykonywały kiedyś pracę, która także teraz jest uważana za realizowaną w szczególnych warunkach lub charakterze (art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych).

ZUS może kwestionować, że nie była to praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Art. 51 tej ustawy mówi przecież, że wykonywanie przed 1 stycznia 2009 r. pracy, o jakiej mowa w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy, można wykazać jedynie zaświadczeniem wystawionym przez płatnika składek.

Zwróćmy uwagę, że ustawa o emeryturach pomostowych określa prace w szczególnych warunkach lub charakterze, ale nie wylicza stanowisk, jak miało to miejsce w starych przepisach. Aktywność, która była uznawana za wykonywaną w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, niekoniecznie musi być też taka w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Ich katalog jest znacznie krótszy, niż był kiedyś.

Trzeba więc każdorazowo ustalać rodzaj pracy wykonywanej przez ubezpieczonego, co nie zawsze wynika z jego świadectwa pracy, które często było wystawione wiele lat temu. Gdy firma była za granicą albo pracodawca nie istnieje, to nie ma płatnika, który mógłby teraz wydać odpowiednie zaświadczenie.

Przypomnijmy, że problem dotyczy okresów sprzed 2009 r., gdyż później dane o pracujących w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zaczął zbierać ZUS w związku z tym, że pobiera składki na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Postępowanie administracyjne

ZUS może przyznawać świadczenia tylko na podstawie dokumentów wskazanych w rozporządzeniu lub ustawie. Inne środki dowodowe w postępowaniu administracyjnym nie są dopuszczalne. Orzecznictwo – zarówno na gruncie starych przepisów, jak i nowych – jest w tym zakresie podobne.

Zgodnie z § 21 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów ?z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (DzU nr 10, poz. 49 ze zm.; obecnie kwestie te reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe DzU nr 237, poz. 1412) w zw. z art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych w postępowaniu administracyjnym jedynym dopuszczalnym środkiem dowodowym potwierdzającym zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest właśnie to zaświadczenie.

Jednak zarówno ono, jak i świadectwa pracy nie mają waloru dokumentu urzędowego, bo wystawiający je nie jest organem państwowym. Nie wykonuje także zadań z zakresu administracji państwowej. To dokumenty prywatne. Treść ich można więc zweryfikować w postępowaniu administracyjnym przed ZUS, jak i później – w sądowym (por. wyrok Sądu Administracyjnego ?w Krakowie z 18 września 2012 r., III AUa 362/12).

Sądy inaczej

Co można zrobić, gdy ZUS zakwestionuje dokumenty posiadane przez ubezpieczonego? Dla uzyskania emerytury pomostowej istotne znaczenie ma wykazanie pracy w warunkach szczególnych a nie to, czy zaświadczenie o pracy w takich warunkach wystawił płatnik składek będący pracodawcą (por. wyrok SA w Gdańsku z 24 października 2012 r., ?III AUa 615/12).

Brak świadectwa (także zaświadczenia) lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy nie wykluczają dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w postępowaniu sądowym (zob. wyrok SA w Łodzi z 7 lutego ?2013 r., III AUa 833/12).

Sądy nie są bowiem – w przeciwieństwie do ZUS – związane katalogiem środków dowodowych stwierdzania okresów zatrudnienia, przewidzianych w rozporządzeniu w spra-?wie postępowania o świadcze-?nia emerytalno-rentowe ani w ustawie o emeryturach pomostowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 2008 r.,?II UK 259/07). W postępowaniu przed sądem nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych, a więc każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (zob. wyrok SA w Łodzi z 30 kwietnia 2013 r., III AUa 1396/12).

Zaświadczenie, o którym mowa w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych, nie jest jedynym dowodem, na podstawie którego można wykazywać szczególne okresy pracy. Przepis ten nie zmienia bowiem regulacji kodeksu postępowania cywilnego określającego katalog środków dowodowych, przy pomocy których strona może udowadniać fakty, z których wywodzi skutki prawne (por. wyrok SA w Łodzi z 20 lutego 2013 r. , III AUa 1044/12). To samo dotyczy świadectw pracy.

Świadek i archiwa

Dowodem może być więc np. zaświadczenie wystawione przez pośrednika kierującego do pracy, który nie musiał być ani pracodawcą, ani płatnikiem składek (por. wyrok SA w Gdańsku z 24 października ?2012 r. III AUa 615/12). Sąd może ustalić, że praca była wykonywana w szczególnych warunkach także na podstawie dokumentów wydanych przez archiwa (por. wyrok SA ?w Gdańsku z 15 lutego 2012 r. ?III AUa 1172/11).

Jeszcze na gruncie starych przepisów zapadła uchwała SN z 27 maja 1985 r. (III UZP 5/85). Z niej wynika, że w postępowaniu sądowym możliwe jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub charakterze. Warunek – zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących takiego zatrudnienia. Sami świadkowie mogą jednak nie wystarczyć, jeśli w sprawie nie uda się zgromadzić żadnych dokumentów pracowniczych (por. wyrok SA w Krakowie z 3 kwietnia 2013 r.,  III AUa 590/12). Możliwe jest także przesłuchanie odwołującego się w charakterze strony.

Autorka jest radcą prawnym

Gdzie szukać dokumentów

W poszukiwaniu starszej dokumentacji warto udać sie do archiwów, które przechowują akta ze zlikwidowanych lub przekształconych zakładów. Co prawda nie mogą one samodzielnie wystawić poszukującemu zaświadczeń czy świadectw pracy, ale mogą wydać poświadczone za zgodność z oryginałem kopie tych i innych dokumentów pracowniczych, które znajdują się w ich zasobach. Zgodnie z § 28 rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe również takie kopie mogą być środkiem dowodowym w postępowaniu przed organem rentowym. Często udaje się odnaleźć papiery pozwalające wykazać okresy składkowe i nieskładkowe, w tym w szczególnych warunkach lub charakterze. Trudniej uzyskać te poświadczające wynagrodzenie sprzed lat, bo zgodnie z ówczesnymi przepisami były kiedyś krócej przechowywane.

Jakie są warunki nabycia świadczenia

WARIANT 1

dla mających okresy pracy w szczególnych warunkach lub charakterze po 1 stycznia 2009 r. (art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych)

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, ?który spełnia łącznie następujące warunki:

1. urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet ?i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

4. ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej ?20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

5. przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (czyli nowych przepisów) lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach ?i rentach z FUS (czyli według starych przepisów),

6. po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu nowych przepisów,

7. rozwiązano z nim stosunek pracy.

WARIANT 2

dla tych, którzy nie mają okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze po 31 grudnia 2008 r. (art. 49 ustawy ?o emeryturach pomostowych)

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje osobie, która:

1. po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu nowych przepisów,

2. urodziła się po 31 grudnia 1948 r.,

3. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

4. osiągnęła wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet ?i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

5. ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej ?20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

6. przed 1 stycznia 1999 r. wykonywała prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze,

7. nastąpiło z nią rozwiązanie stosunku pracy,

8. 1 stycznia 2009 r. miała wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (15 lat) ?w rozumieniu nowych przepisów.

Wariant drugi zachodzi więc wtedy, gdy zainteresowany pracował ?w szczególnych warunkach lub charakterze jedynie przed wejściem w życie ustawy o pomostówkach, ale był to taki typ prac, który ta ustawa również uznaje za szczególny.