Umorzenie składek to zawsze wyjątkowa sytuacja. Zasadniczo ZUS może umorzyć w całości lub w części należności składkowe w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Art. 28[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184677] ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2007 nr 11, poz. 74 ze zm.)[/link] precyzuje, o jakie przypadki chodzi.

To sytuacje, w których nie ma żadnego majątku, z którego składki można by ściągnąć, a dłużnik zmarł, sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości, nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej. Nieściągalność zachodzi także wówczas, gdy nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym, wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym lub jest oczywiste, że w takim postępowaniu nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne. Dodajmy, że możliwość umorzenia dotyczy wyłącznie części składek finansowanych przez płatnika.

[srodtytul]Nie tylko płatnik[/srodtytul]

Względniejsze zasady umarzania składek dotyczą osób, które są jednocześnie ubezpieczonym i płatnikiem, czyli np. jednoosobowych przedsiębiorców. Podkreślmy, że uprawnienie to jest ograniczone do osób opłacających składki na własne ubezpieczenia. Ich należności w uzasadnionych przypadkach mogą być umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Tak wynika z art. 28 ust. 3a [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=26810ABE3AC97DEB9111BCDF24A608DF?id=184677]ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[/link].

[srodtytul]Ciężkie skutki[/srodtytul]

Rozpatrując wniosek płatnika będącego jednocześnie ubezpieczonym, ZUS uwzględnia zasady wynikające z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=170344]rozporządzenia z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365)[/link].

ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych kwot, bo pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

- gdy opłacenie należności pozbawiłoby ich możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;

- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;

- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

[srodtytul]Trzeba udowodnić [/srodtytul]

To jedynie przykładowe sytuacje, a ZUS bada każdą sprawę indywidualnie. Jak wyjaśnia, inna okoliczność także może uzasadniać umorzenie zobowiązań, pod warunkiem że jej skutkiem będzie diametralne pogorszenie się sytuacji rodzinnej bądź osobistej zobowiązanego. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa na zobowiązanym, na co wskazał[b] NSA w wyroku z 13 grudnia 2007 r. (II GSK 321/07)[/b].

Zainteresowany musi więc zgromadzić i przedstawić dowody, że nie jest w stanie spłacić powstałych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. Niezależnie od tego ZUS musi ustalić stan faktyczny sprawy. Tak wynika z [b]wyroku WSA z 12 kwietnia 2007 r. (V SA/Wa 352/07)[/b]. Obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i wyczerpującego zebrania materiału dowodowego spoczywa na organie prowadzącym postępowanie. Dlatego powinien on podjąć wszelkie kroki zmierzające do dokładnego ustalenia podstaw faktycznych, a nie ograniczać się jedynie do przerzucenia ciężaru dowodowego na stronę.

[srodtytul]Trudność to za mało[/srodtytul]

Przejściowe trudności finansowe dłużnika to dla ZUS za mało do umorzenia należności. To, czy w danych okolicznościach należało wydać korzystną decyzję, wielokrotnie oceniały sądy.

ZUS musi się odnieść do konkretnej sytuacji, tak aby miał podstawy przypuszczać, że zapłata należności (jednorazowa, w ratach lub w drodze egzekucji) spowoduje egzystencjalną ruinę bytu zobowiązanego i jego rodziny. Nie wystarczy, że wskaże on na uciążliwości i trudności w zapłacie narosłych należności. Istnienie uciążliwości i trudności jest w takim wypadku oczywiste. Zobowiązany musi liczyć się z koniecznością zapłaty składek, gdyż to należy do jego obowiązku, zaś odstąpienie od jego realizacji ma charakter wyjątkowy ([b]wyrok WSA z 8 grudnia 2006 r., III SA/Wa 2449/06[/b]).

ZUS, badając przesłanki umożliwiające wydanie pozytywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie umorzenia, powinien odnieść się do aktualnej sytuacji majątkowej i życiowej strony ([b]wyrok WSA z 13 grudnia 2006 r., III SA/Wa 2927/06)[/b]. Nie można oceny sprowadzać tylko do zestawienia istniejących w danym momencie dochodów na członka rodziny, gdyż istotny jest też ogólny poziom zamożności danej rodziny obrazujący funkcjonowanie jej w życiu społecznym [b](wyrok WSA z 26 września 2006 r., III SA/Wa 1688/06)[/b].

Fakt prowadzenia działalności gospodarczej sam w sobie nie wyklucza możliwości umorzenia składek ([b]wyrok WSA z 19 września 2006 r., III SA/Wa 1210/06[/b]).

Sytuacja, w której zapłata zaległości powoduje konieczność sięgania przez zobowiązanego, pozbawionego możliwości zaspokajania swoich niezbędnych potrzeb materialnych do środków pomocy państwa, nie jest zgodna z interesem tego obywatela, jednocześnie nie jest zgodna z interesem publicznym ([b]wyrok NSA z 20 marca 2007 r., II GSK 345/06[/b]).

[srodtytul]Uznaniowa decyzja [/srodtytul]

Może się jednak okazać, że nawet wtedy, gdy sytuacja zobowiązanego jest naprawdę ciężka, to i tak nie uzyska on pozytywnej decyzji. Podejmując ją, ZUS – zgodnie z art. 28 ust. 3b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – musi bowiem uwzględnić nie tylko ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia składek, ale także stan finansów ubezpieczeń społecznych.

Trzeba też pamiętać, że ZUS ma możliwość, ale nie obowiązek darowania składek. Nawet gdy wystąpią przesłanki do umorzenia, to nie musi podjąć w tej sprawie pozytywnej decyzji. Sposób rozstrzygnięcia sprawy pozostaje w ramach uznania administracyjnego organu ([b]wyrok WSA z 13 grudnia 2006 r., III SA/Wa 2927/06)[/b]. Uznaniowość nie oznacza jednak dowolności, a decyzje ZUS wymagają uzasadnienia ([b]wyrok WSA z 6 lutego 2006 r., III SA/Gl 1421/08[/b]).

Negatywna decyzja niekoniecznie musi oznaczać koniec jakichkolwiek negocjacji. Z wyjaśnień ZUS wynika, że bierze on też pod uwagę możliwości odzyskania należności w toku postępowania egzekucyjnego i rozważa możliwość udzielenia ulgi w spłacie w postaci układu ratalnego. Nie może jednak z własnej inicjatywy rozłożyć na raty należności składkowych, jeśli zainteresowany wnosił we wniosku o ich umorzenie, na co wskazuje [b]wyrok WSA z 26 czerwca 2006 r. (III SA/Wa 1069/06)[/b].

[srodtytul]Kto z wnioskiem[/srodtytul]

Jak wyjaśnia ZUS, uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie należności jest zobowiązany do opłacenia składek. Mogą być to:

- osoby aktualnie prowadzące działalność (będące jednocześnie osobami ubezpieczonymi i płatnikami składek),

- osoby, które już zaprzestały prowadzenia działalności, ale nadal ciąży na nich obowiązek uregulowania zaległych zobowiązań z tytułu jej prowadzenia,

- następcy prawni, którym ZUS wydał decyzję o zakresie odpowiedzialności za zobowiązania płatnika z tytułu składek,

- osoby trzecie, na które decyzją ZUS przeniesiona została odpowiedzialność za zobowiązania płatnika z tytułu prowadzonej przez niego działalności.

Zakres dokumentacji wymaganej od danego dłużnika ZUS ustali indywidualnie, po złożeniu przez niego wniosku o umorzenie należności. Z pewnością powinny być do niego załączone dowody wykazujące okoliczności uzasadniające umorzenie na podstawie art. 28 ust. 3a ustawy systemowej.

Z wnioskiem należy wystąpić dopiero wtedy, gdy zainteresowany zgadza się z kwotą zadłużenia, a jedynie z różnych względów nie jest w stanie jej pokryć ([b]wyrok WSA w z 27 kwietnia 2007 r., V SA/Wa 164/07[/b]).

ZUS rozpatruje wniosek w terminie do dwóch miesięcy od dnia wpływu. Od decyzji w sprawach o umorzenie nie przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 127 § 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=7B4EFC55D3DF5AAEE3AFB4C89D40F44D?id=133093]kodeksu postępowania administracyjnego[/link]. dłużnik może natomiast wystąpić do prezesa ZUS z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy o umorzenie w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji (składa się go we właściwym miejscowo oddziale ZUS). Na tę decyzję dłużnik może w terminie 30 dni od dnia doręczenia wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Co ciekawe, wniosek o umorzenie należności składkowych może być ponawiany. W szczególności w przypadku zmiany stanu faktycznego lub uzyskania nowych dowodów można ponownie wystąpić do ZUS z wnioskiem o umorzenie należności i wtedy ponownie rozstrzygnie on sprawę. Wydanie decyzji w przedmiocie umorzenia nie korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej ([b]wyrok WSA z 10 maja 2007 r., V SA/Wa 588/07[/b]).

[ramka][b]Mniejsza emerytura[/b]

Jakie są konsekwencje umorzenia dla ubezpieczonego? Zgodnie z art. 5 ust. 4 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8A1DB52CDDBF7793798FF633BD0EED8F?id=324468]ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353)[/link] przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania w tym czasie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Umorzenie należności z tytułu składek może wpłynąć na przyszłe świadczenia. Z pewnością zaś przełoży się np. na wysokość emerytury z nowego systemu. [/ramka]