Prowadząc postępowanie egzekucyjne, organy stosują środki określone w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm., w skrócie upea). W egzekucji administracyjnej do obowiązków o charakterze pieniężnym można stosować egzekucję z:

- pieniędzy,

- wynagrodzenia za pracę,

- świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej,

- rachunków bankowych,

- innych wierzytelności pieniężnych,

- praw z papierów wartościowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego,

- papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych,

- weksla,

- autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej,

- udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,

- pozostałych praw majątkowych,

- ruchomości,

- nieruchomości.

Przy należnościach pieniężnych o wyborze środka egzekucyjnego decyduje organ egzekucyjny, uwzględniając zasadę celowości, stosowania najmniej uciążliwych środków egzekucyjnych oraz zasadę stosowania środków przewidzianych w ustawie. Omówiliśmy je w artykule "Jak ZUS ściąga swoje należności od niesolidnych płatników". Środek egzekucyjny może także wskazać wierzyciel we wniosku o wszczęcie egzekucji, ale nie wiąże to organu. Zastosowanie jednego środka nie wyklucza jednoczesnego stosowania innych. Przy egzekucji pieniężnej wolno jednocześnie posługiwać się kilkoma środkami egzekucyjnymi aż do wyegzekwowania kwoty objętej tytułem wykonawczym. Przypominamy, że dyrektor oddziału ZUS może stosować wyłącznie egzekucję z:

- wynagrodzenia za pracę,

- świadczeń z ubezpieczenia społecznego i renty socjalnej,

- rachunków bankowych,

- innych wierzytelności pieniężnych.

Pozostałych środków użyje przy egzekucji zaległych należności ze składek jedynie naczelnik urzędu skarbowego, który działa jako organ egzekucyjny.

Aby zastosować środki egzekucyjne, konieczne są: zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego zobowiązanego u dłużnika zajętej wierzytelności albo protokół zajęcia prawa majątkowego, a przy egzekucji z ruchomości protokół zajęcia i odbioru ruchomości. Zajęcie egzekucyjne to czynność organu egzekucyjnego, w której wyniku nabywa on prawo do rozporządzania składnikiem majątkowym zobowiązanego w zakresie niezbędnym do wykonania obowiązku objętego tytułem wykonawczym.

Wzory zawiadomień stosowane przy zajęciu określa rozporządzenie ministra finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU nr 137, poz. 1541 ze zm.) >patrz ramka.

Przysługujące dyrektorowi od- działu ZUS prawo do stosowania w egzekucji administracyjnej środków egzekucyjnych ogranicza się do tych, które można określić wspólnym mianem jako egzekucja z wierzytelności.

Przede wszystkim dłużnik zajętej wierzytelności musi zrealizować dokonane przez organ egzekucyjny zajęcie, przekazując wierzytelności temu organowi. W pewnych okolicznościach dłużnik zajętej wierzytelności może stać się dłużnikiem, na którego wystawiony zostanie tytuł wykonawczy. Przy zastosowaniu zajęcia wierzytelności organ egzekucyjny może skontrolować dłużnika (z wyłączeniem banku), czy prawidłowo realizuje zastosowany środek na podstawie art. 71b § 1 upea.

Jeżeli jednak organem tym jest dyrektor oddziału ZUS, musi on zwrócić się do naczelnika urzędu skarbowego o przeprowadzenie takiej kontroli. Także naczelnikowi z urzędu wolno skontrolować dłużnika zajętej wierzytelności. Jeżeli po sprawdzeniu okaże się, że dłużnik uchyla się od przekazania wierzytelności organowi, kontrolujący wydaje postanowienie, w którym określa wysokość nieprzekazanej kwoty. Zezwala na to art. 71a § 9 upea.

Na to postanowienie dłużnikowi przysługuje zażalenie. Wydane przez naczelnika urzędu skarbowego postanowienie jest podstawą do wystawienia przez organ egzekucyjny tytułu wykonawczego (art. 71b w związku z art. 71a § 9 upea) przeciwko dłużnikowi. Ten wówczas staje się zobowiązanym i wierzytelność tę ściąga się od niego jako dłużnika w trybie egzekucji administracyjnej.

Zgodnie z art. 70 § 1 upea dłużnik zajętej wierzytelności, który musi prowadzić księgi podatkowe w rozumieniu ordynacji podatkowej (tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.), ma też obowiązek naliczać odsetki od niezapłaconej w terminie należności.

Zgodnie z art. 3 pkt 4 ordynacji podatkowej przez księgi podatkowe rozumie się księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia, do celów podatkowych i na podstawie odrębnych przepisów, zobowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci.

Odsetki od nieuregulowanych terminowo należności liczy się od dnia następnego po dniu wystawienia przez organ egzekucyjny zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub prawa majątkowego do dnia przekazania organowi uzyskanych z zajęcia kwot. Jeżeli dłużnik przekazuje organowi pieniądze za pośrednictwem rachunku bankowego, odsetki naliczane są do dnia obciążenia tego rachunku zobowiązanego przekazywaną kwotą.

Organ egzekucyjny musi informować dłużnika zajętej wierzytelności o każdej zmianie stawek odsetek za zwłokę. Gdy tego nie zrobi, dłużnik jest zwolniony z odpowiedzialności za nieprawidłowe ich naliczenie .

Dłużnik, który nie wykonuje lub nienależycie wykonuje ciążące na nim obowiązki związane z egzekucją lub zabezpieczaniem wierzytelności bądź prawa majątkowego, musi liczyć się z karą pieniężną w wysokości 3800 zł. Można ją powtórzyć, gdy uchyla się od wykonania obowiązków wynikających z zajęcia egzekucyjnego lub zabezpieczającego w dodatkowo wyznaczonych terminach. Karę nakłada się w postanowieniu, na które przysługuje zażalenie. Do wymierzenia kary uprawniony jest naczelnik urzędu skarbowego. Gdy egzekucję prowadzą inne organy, o grzywnie decyduje też naczelnik tego urzędu (art. 168d upea).

Ponadto dłużnik, który nie wykonał lub nienależycie wykonał ciążące na nim obowiązki związane z realizacją zajęcia egzekucyjnego lub zabezpieczającego wierzytelności bądź prawa majątkowego, odpowiada za wyrządzone przez to wierzycielowi szkody na postawie kodeksu cywilnego. Przewiduje to art. 168c upea.

Zgodnie z art. 67 § 2 upea zawiadomienie powinno zawierać:

- oznaczenie zobowiązanego, wierzyciela i organu egzekucyjnego,

- oznaczenie dłużnika zajętej wierzytelności,

- określenie stosowanego środka egzekucyjnego,

- numer tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę do zajęcia,

- kwotę należności, okres, za który należność została ustalona lub określona, termin płatności należności, rodzaj i stopę odsetek od niezapłacenia należności w terminie oraz kwotę odsetek naliczonych do dnia wystawienia zawiadomienia,

- kwotę należnych kosztów egzekucyjnych,

- wezwanie dłużnika zajętej wierzytelności do realizacji zajęcia lub powiadomienia organu egzekucyjnego o przeszkodzie w realizacji zajęcia,

- pouczenie zobowiązanego i dłużnika zajętej wierzytelności o skutkach zajęcia,

- datę wystawienia zawiadomienia, podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego oraz odcisk pieczęci organu egzekucyjnego.