Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej prowadzący działalność na własny rachunek podczas jej wykonywania w innym państwie należącym do UE mogą opłacać składki do ZUS w Polsce.
Przewiduje to rozporządzenie nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzU WE L 28 z 30 stycznia 1997 r.). Ustanawia ono ogólną zasadę podlegania przez prowadzących działalność ubezpieczeniom społecznym w tym państwie, w którym faktycznie wykonują działalność.
Na podstawie umowy podpisanej z austriacką firmą glazurnik ma dla niej świadczyć usługi w Austrii przez sześć miesięcy. Ma tam działać jako samodzielny przedsiębiorca. Za ten okres powinien opłacać składki na ubezpieczenia społeczne w Austrii.
Od tej zasady są jednak wyjątki. Zgodnie z art. 14a ust. 1a) rozporządzenia osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego i wykonująca pracę w innym państwie UE w dalszym ciągu podlega ustawodawstwu pierwszego państwa, jeśli przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.
Polski przedsiębiorca zajmujący się zakładaniem instalacji elektrycznej w budynkach przez rok ma świadczyć usługi we Francji. Na podstawie art. 14a ust. 1a) rozporządzenia podczas działalności we Francji może opłacać składki społeczne w Polsce.
To, że dana osoba podlega polskim przepisom ubezpieczeniowym (i w konsekwencji jest ubezpieczona w Polsce), potwierdza ZUS w formularzu E 101.
Może go uzyskać taka osoba, która:
- zwykle prowadzi działalność na własny rachunek w Polsce oraz
- przewiduje, że działalność za granicą będzie prowadzić nie dłużej niż 12 miesięcy.
Warunki, od których zależy przyjęcie art. 14a ust. 1a), precyzuje decyzja nr 181 z 13 grudnia 2000 r. (DzU WE L 329 z 14 grudnia 2001 r.). Przepis ten można zastosować tylko wtedy, gdy przedsiębiorca prowadził działalność przez pewien czas w tym państwie, w którym ma siedzibę, a dopiero później wyjechał do innego państwa UE, aby prowadzić działalność. Co więcej, działalność ta oraz czas jej trwania muszą być wcześniej określone, a jej istnienie należy potwierdzić odpowiednimi umowami. W związku z tym ZUS przed poświadczeniem formularza E 101 może zażądać umowy z zagranicznym kontrahentem.
Poza tym, podczas działalności w innym państwie, przedsiębiorca musi nadal w Polsce spełniać warunki umożliwiające mu prowadzenie działalności po powrocie (np. utrzymywać niezbędną infrastrukturę). Dlatego potwierdzenia formularza z ZUS nie uzyska ten, kto wyjechał do innego państwa, aby prowadzić tam działalność bezpośrednio po zarejestrowaniu biznesu w Polsce. Zanim ZUS poświadczy druk, sprawdza, czy osoba ta z racji prowadzonej działalności zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych i opłaca składki. Jeżeli spełniła wszystkie warunki, ZUS potwierdza formularz E 101 na maksymalnie 12 miesięcy. Dokument ten wskazuje, że osoba w nim wymieniona jest ubezpieczona w Polsce i jednocześnie zwalnia ją z obowiązku zgłoszenia do ubezpieczeń w tym państwie, do którego wyjechała, aby prowadzić biznes.
Na podstawie poświadczonego formularza E 101 przedsiębiorca może też uzyskać europejską kartę ubezpieczenia zdrowotnego z Narodowego Funduszu Zdrowia. Uprawnia ona do korzystania ze świadczeń zdrowotnych podczas pobytu w innych państwach należących do UE, EOG i Szwajcarii.
Rozporządzenie 1408/71 sto- suje się również do rolników. Rolnik (lub domownik) prowadzący w Polsce gospodarstwo rolne i wykonujący jednocześnie działalność na własny rachunek w innym państwie UE w dalszym ciągu podlega polskim ubezpieczeniom społecznym. Także dla tej grupy ZUS poświadcza formularze E 101.
