Prawo do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego przez pracownika mają pracodawcy, czyli płatnicy składek do ZUS, oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Podstawę prawną takiego kontrolowania stanowi art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Pozwala on pracodawcom na sprawdzanie nie tylko sposobu wykorzystania zwolnień lekarskich, ale także ich prawdziwości. Szczegółowe zasady przeprowadzania kontroli określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 27 lipca 1999 r.
Sprawdzenie prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w czasie jego trwania nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje go w sposób niezgodny z jego celem.
Nie każdy pracodawca może sprawdzać chorującego pracownika. Uprawnieni do tego są płatnicy składek do ZUS, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. W wypadku pracodawców zatrudniających do 20 pracowników prawo to posiada ZUS.
Procedura kontroli jest prosta. Odbywa się tylko na podstawie pisemnego upoważnienia. Chorujący pracownik może być sprawdzony w domu czy w miejscu czasowego pobytu. Nie należy traktować upoważnienia jako nakazu współpracy z kontrolerem czy wpuszczenia go do domu. Wszystko zależy od dobrej woli niezdolnego do pracy. Z kontroli sporządzany jest protokół, jeśli stwierdzone zostaną nieprawidłowości. Z tym dokumentem pracownik ma prawo zapoznać się i złożyć wyjaśnienia. Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna ZUS.
Ubezpieczony, który wykonuje w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zasiłek chorobowy nie przysługuje także, jeśli zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Jeśli pracodawca potwierdzi fakt niewłaściwego wykorzystania zwolnienia, może to zostać uznane za ciężkie naruszenie przez kontrolowanego podstawowych obowiązków pracowniczych. Daje to firmie możliwość rozwiązania z takim pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia. Trzeba jednak pamiętać, że zwolnienie dyscyplinarne należy stosować ostrożnie, gdy można pracownikowi przypisać winę umyślną.
Sąd Najwyższy w wyroku z 11 czerwca 2003 r. uznał, że jeśli swoim zachowaniem pracownik przekreśla cele zwolnienia lekarskiego - jak najszybszy powrót do zdrowia i odzyskanie zdolności do wykonywania pracy, przez co narusza interes pracodawcy, może być to kwalifikowane jako podstawowe naruszenie obowiązków pracowniczych (sygn. IPK208/2).
Nie należy jednak mówić o niewłaściwym wykorzystywaniu zwolnienia, jeśli pracownik wykonuje czynności niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych czy na czas leczenia wyjechał do rodziny. W wyroku z 2 kwietnia 1998 r. SN stwierdził nawet, że z obowiązkami pracowniczymi nie koliduje udział pracownika we własnym ślubie w czasie zwolnienia lekarskiego zawierającego adnotację: "chory może chodzić" (sygn. IPKN 14 /98 OSNP nr 6/1999 poz. 210).
masz pytanie do autora, e-mail: t.zalewski@rzeczpospolita.pl
W II kWartale 2007 r. ZUS skontrolował 17,2 tys. ubezpieczonych i pozbawił prawa do zasiłku 741 osób, co spowodowało cofnięcie zasiłków w kwocie 964,7 tys. zł. W I półroczu 2007 r. ZUS skontrolował 34,7 tys. ubezpieczonych i pozbawił prawa do zasiłku 1428 osób, co spowodowało cofnięcie zasiłków w kwocie 1839,2 tys. zł.
