Wniosek do ZUS mogą złożyć osoby aktualnie prowadzące działalność gospodarczą oraz te, które już jej nie wykonują, lecz zalegają z płatnościami. Jego pozytywne rozpatrzenie umożliwia często pierwszym z nich dalsze funkcjonowanie na rynku, a byłym przedsiębiorcom zachowanie odpowiedniego poziomu egzystencji. Uzyskanie ulgi w postaci możliwości uregulowania długu w dłuższym okresie uzależnione jest przede wszystkim od podjęcia odpowiednich czynności przez płatnika składek.
Krok 1. Sprawdź, ?jakie warunki trzeba spełnić
ZUS może, na wniosek dłużnika, rozłożyć należność z tytułu składek na raty, jeżeli przemawiają za tym względy gospodarcze lub inne przyczyny zasługujące na uwzględnienie. Rozpatrując wniosek przedsiębiorcy, ZUS bierze po uwagę jego możliwości płatnicze oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.
Z praktyki wynika, że ZUS wyraża zgodę na rozłożenie zaległości z tytułu składek na raty, gdy powstały one z przyczyn niezawinionych przez płatnika, m.in. z powodu zdarzeń o charakterze losowym dotyczących prowadzonej działalności (np. pożaru) czy wystąpienia niekorzystnych zjawisk przyrodniczych (np. gradobicia czy powodzi). ZUS może także pozytywnie rozpatrzyć wniosek, gdy przedsiębiorca ma trudną sytuację materialną i rodzinną – jeśli np. choroba członka rodziny, nad którym musi sprawować opiekę, ogranicza uzyskiwanie dochodów niezbędnych m.in. na pokrycie należności z tytułu składek.
W przypadku przedsiębiorców niezatrudniających pracowników ulgą mogą być objęte należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy (patrz: tabela). Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 29 października 2009 r. (III SA/Gl 686/09), pojęcie „składka" nie można być utożsamiane z pojęciem „należności z tytułu składek". To drugie ma strukturę wieloczłonową i obejmuje oprócz samych składek również odsetki od nich.
Przykład
Piotr P. od ponad dwóch lat prowadzi działalność gospodarczą. Z powodu gwałtownego załamania się rynku zbytu przez kilka miesięcy miał bardzo mało zamówień na wytwarzane produkty. Dopóki mógł opłacać niższe składki od ulgowej podstawy dla rozpoczynających działalność, terminowo regulował zobowiązania wobec ZUS. Od trzech miesięcy ma jednak długi. Obecnie podpisał kontrakt ?i ma nadzieję, że będzie mógł kontynuować prowadzenie działalności. Nie jest jednak w stanie uregulować jednorazowo wszystkich zaległości.
Przedsiębiorca powinien jak najszybciej wystąpić do ZUS ?z wnioskiem o rozłożenie na raty należności z tytułu składek. Należy w nim wyjaśnić, dlaczego doszło do zaległości, oraz zaproponować liczbę rat i ich wysokość. Jeśli ZUS wyrazi zgodę na zawarcie układu ratalnego, uniknie naliczania odsetek za zwłokę, począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku. Zostaną one zastąpione opłatą prolongacyjną, która stanowi 50 proc. stawki odsetek. Po zawarciu układu ratalnego nie zostaną też podjęte działania zmierzające do przymusowego wyegzekwowania należności objętych ulgą, a gdy egzekucja była już prowadzona, zostanie zawieszona.
Krok 2. Złóż wniosek
Postępowanie o rozłożenie należności z tytułu składek na raty wszczyna złożenie wniosku. Przepisy nie określają jego wzoru, ale ZUS opracował taki formularz. Jest on dostępny w każdej jednostce ZUS, a także na stronie internetowej Zakładu. Skorzystanie z niego stanowi ułatwienie dla przedsiębiorcy. Ma on wówczas pewność, że zawarł wymagane przez ZUS informacje. Można też oczywiście napisać go samodzielnie. Musi on jednak wskazywać:
- ?okres zadłużenia i jego kwotę,
- ?propozycję spłaty długu – termin płatności rat, ich liczbę i wysokość,
- ?powody zaprzestania opłacania składek,
- ?uzasadnienie, dlaczego nie można jednorazowo uregulować zadłużenia,
- ?możliwości płatnicze wnioskodawcy oraz proponowane formy zabezpieczenia należności,
- ?rodzaj pomocy publicznej.
Wniosek można też złożyć elektronicznie, za pomocą portalu pod adresem pue.zus.pl, który jest częścią Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE). Wówczas należy wypełnić formularz ZUS-EUR.
Z wyjaśnień ZUS wynika, że dopuszczalne jest także złożenie wniosku ustnie do protokołu w jednostce ZUS lub telefonicznie za pośrednictwem Centrum Obsługi Telefonicznej (COT). Aby złożyć wniosek telefonicznie, trzeba mieć założony profil na PUE. Po uwierzytelnieniu poprzez podanie loginu i kodu należy zlecić konsultantowi COT złożenie wniosku. Na adres e-mail zostanie przesłany wykaz dokumentów, jakie trzeba złożyć w jednostce ZUS, aby wniosek mógł zostać rozpatrzony.
Bardzo ważną częścią wniosku jest jego uzasadnienie. Przedsiębiorca, występując do ZUS z wnioskiem o spłatę zaległości składkowych w układzie ratalnym, powinien wyczerpująco go umotywować. Musi podać wszelkie informacje dotyczące przyczyn powstania zadłużenia. Warto wskazane we wniosku argumenty poprzeć dowodami. Należy bowiem zaznaczyć, że z uwagi na publicznoprawny charakter należności z tytułu składek rozłożenie spłaty zadłużenia na raty jest rozwiązaniem o charakterze wyjątkowym.
Występując o rozłożenie zaległości na raty, trzeba dokonać analizy swoich możliwości płatniczych. Należy podać m.in. wysokość dochodów w rodzinie płatnika, liczbę członków rodziny utrzymujących się z tych dochodów, posiadane nieruchomości oraz wartościowy majątek ruchomy (np. samochód, maszyny). Jest to niezbędne do oceny przez ZUS, czy są spełnione przesłanki udzielenia ulgi, a następnie do ustalenia wysokości rat.
Krok 3. Skompletuj załączniki
Do wniosku o układ ratalny należy dołączyć dokumenty potwierdzające zasadność udzielenia ulgi oraz wskazujące na kondycję finansową i możliwości płatnicze dłużnika. Katalog tych dokumentów zależy m.in. od wysokości zadłużenia, okresu proponowanej spłaty, rodzaju prowadzonej działalności i formy opodatkowania.
ZUS wymaga oryginałów lub urzędowych poświadczeń za zgodność z oryginałem. Poświadczenia takiego może również dokonać pracownik ZUS.
Trzeba pamiętać, że wniosek o rozłożenie należności z tytułu składek raty nie zostanie rozpatrzony, jeżeli przedsiębiorca w wyznaczonym przez ZUS terminie nie złoży niezbędnej dokumentacji. Jeśli termin wyznaczony na przedstawienie tych dokumentów jest zbyt krótki, można się kontaktować z ZUS i ustalić nowy.
Ponieważ udzielenie ulgi w formie rozłożenia płatności na raty stanowi co do zasady pomoc publiczną dla przedsiębiorcy, musi on do wniosku załączyć informację, o jaką pomoc się ubiega, wraz z odpowiednimi dokumentami. ZUS najczęściej udziela przedsiębiorcom niezatrudniającym pracowników pomocy de minimis oraz na naprawę szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi nadzwyczajnymi zdarzeniami, a rzadko na restrukturyzację.
Krok 4. Poczekaj na odpowiedź ?z ZUS
Podstawowym zadaniem jednostki ZUS, która opiniuje wniosek o rozłożenie zadłużenia na raty, jest stwierdzenie na podstawie dostępnych danych, czy występujący z nim jest zdolny do uregulowania należności objętych umową. W tym celu ZUS musi przeanalizować dostarczoną dokumentację. Sprawdza także wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na wykonanie zawartego układu. Bierze m.in. pod uwagę historię dotychczasowej współpracy z płatnikiem.
O negatywnym rozpatrzeniu wniosku ZUS zawiadamia dłużnika na piśmie. Jeśli wnioskodawca nie zgadza się ze stanowiskiem Zakładu, może wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, podając nowe okoliczności i argumenty, które jego zdaniem zostały pominięte.
Krok 5. Podpisz umowę
Jeżeli ZUS rozpatrzy wniosek dłużnika pozytywnie, to zawiera z nim umowę na podstawie kodeksu cywilnego, tzw. układ ratalny. Określa w nim warunki spłaty należności z tytułu składek zgodnie z wewnętrznymi procedurami.
Umowa jest zwykle podpisywana w jednostce ZUS. Może być też przesłana pocztą do akceptacji. Wtedy po jej podpisaniu należy obydwa egzemplarze odesłać do ZUS. W przypadku przesłania wniosku za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS może przesłać umowę na adres poczty elektronicznej. Wówczas trzeba ją wydrukować w dwóch egzemplarzach, podpisać i przesłać do ZUS.
Krok 6. Realizuj ?harmonogram spłat
Dłużnik od dnia zawarcia układu ratalnego musi dokonywać wpłat poszczególnych rat w ustalonym terminie i w pełnej wysokości, zgodnie z określonym harmonogramem spłat. Niedotrzymanie warunków umowy o rozłożenie na raty zaległości spowoduje jej rozwiązanie, naliczenie odsetek i wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Stanie się tak zgodnie z wytycznymi ZUS w razie:
- ?nieopłacenia dwóch rat układu (na wszystkie fundusze łącznie), których termin wymagalności upłynął,
- ?opłacenia rat w częściowej wysokości, gdy łączna kwota niedopłat przekroczyła 5 proc. należności z tytułu składek wraz z opłatą prolongacyjną,
- ?nieopłacenia należności objętych układem ratalnym w terminie płatności ostatniej raty, wynikającym z harmonogramu spłaty.
Umowa zostanie rozwiązania, także gdy zostaną ujawnione nowe okoliczności, nieznane, lecz istniejące w dniu podpisania umowy, z których wynika, że występujący z wnioskiem wprowadził ZUS w błąd w celu uzyskania ulgi w spłacie należności i uniknięcia egzekucji.
Krok 7. Wystąp o zmianę warunków
Nie można jednostronnie zmienić warunków umowy – wysokości czy terminu wpłacanych do ZUS rat. Jeśli sytuacja ekonomiczna przedsiębiorcy zmieniła się lub wystąpiły inne ważne powody uniemożliwiające realizację układu ratalnego, należy wystąpić do ZUS o renegocjację warunków umowy. Trzeba złożyć w tej sprawie wniosek z uzasadniającą go dokumentacją. Może on jednak dotyczyć tylko tych należności, których termin płatności jeszcze nie upłynął. Zasadne jest więc występowanie z takim wnioskiem, tylko gdy jeszcze nie doszło do zerwania umowy przez ZUS.
Postępowanie w sprawie zmiany warunków umowy będzie podobne jak w przypadku złożenia wniosku o udzielenie ulgi. ZUS przeanalizuje okoliczności, dokumenty i podejmie decyzję. Gdy będzie ona pozytywna, zostanie zawarty aneks do umowy o rozłożenie na raty należności z tytułu składek. Trzeba jednak pamiętać, że do chwili jego podpisania należy spłacać należności zgodnie z ustalonym wcześniej harmonogramem.
Przykład
Przedsiębiorca podpisał umowę z ZUS i jego zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy zostały rozłożone na raty. Ponieważ jego sytuacja finansowa jest gorsza niż w chwili podpisywania umowy, nie jest w stanie spłacać rat zgodnie z ustalonym harmonogramem. W takim przypadku powinien jak najszybciej wystąpić do ZUS o zmniejszenie ich wysokości. Jeśli ZUS wyrazi zgodę, zostanie podpisany aneks do umowy obniżający raty i wydłużający okres spłaty zadłużenia.
podstawa prawna: art. 29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1442 ze zm.)
podstawa prawna: art. 57 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz.749 ze zm.)