ZUS: Hipoteka na składki nie przekreśla przedawnienia

Wyrok ten dotyczył art. 70 § 6 ustawy ordynacja podatkowa (uop) w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r. 8 października 2013 r. w sprawie o sygnaturze akt SK 40/12 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis ten jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Przez te 5 lat wskazany przepis stanowił, że przedawnieniu nie ulegają zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką, tyle że po upływie terminu przedawnienia zaległość podatkową można egzekwować wyłącznie z przedmiotu hipoteki.

Nierówna sytuacja

Trybunał uznał, że wyłączenie instytucji przedawnienia w odniesieniu do zobowiązań zabezpieczonych hipoteką powoduje jej pozorność. Ponadto prowadzi to do zróżnicowania sytuacji podatników posiadających nieruchomość w porównaniu z tymi, którzy nie posiadają nieruchomości. W odniesieniu do tych pierwszych przedawnienie nie nastąpi bowiem nigdy (jeśli oczywiście organ zabezpieczy te należności hipoteką), a w przypadku tych drugich ma ono miejsce już po upływie 5 lat od końca roku, w którym ta zaległość powstała.

W ocenie Trybunału ten sam cel – tj. zapewnienie maksymalnej ściągalności podatków – można osiągnąć mniej dolegliwymi dla podatnika metodami, tj. przerwaniem biegu przedawnienia. Całkowity brak przedawnienia należności zabezpieczonych hipoteką przymusową stanowi więc przekroczenie zakresu swobody regulacyjnej, przysługującego ustawodawcy w zakresie prawa podatkowego.

Przepisy do zmiany

Trybunał orzekł o niekonstytucyjności przepisu w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r., bo tylko tego okresu dotyczy- ła skarga. Zakwestionowany art. 70 § 6 uop w badanym brzmieniu, decyzją ustawodawcy utracił moc obowiązującą 31 grudnia 2002 r. Jednak – jak podkreślił TK – jego obecnym odpowiednikiem jest art. 70 § 8 ordynacji podatkowej, który budzi podobne wątpliwości i wymaga pilnej interwencji ustawodawcy.

Tym samym Trybunał zasygnalizował ustawodawcy konieczność nowelizacji tego przepisu, a jednocześnie wskazał, że skarga dotycząca art. 70 § 8 uop prawdopodobnie także zostałaby uwzględniona.

Ważne dla płatników

Wbrew pozorom orzeczenie to nie dotyczy tylko uop. Analogiczny do art. 70 § 8 uop przepis znajduje się w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 25 ust. 5, zgodnie z którym nie przedawniają się należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, ale po upływie terminu przedawnienia można je egzekwować tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Wcześniejsze zaległości

Przepis art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawy o sus) obowiązuje od 1 stycznia 2003 r. Wcześniej nie zawierała ona regulacji, która byłaby odpowiednikiem art. 70 § 6 uop, tzn. takiej, która wyłączałaby możliwość przedawnienia należności z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką. Od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2003 r. należności z tytułu składek – także te zabezpieczone hipoteką (czy zastawem) – uległy przedawnieniu na ogólnych zasadach, czyli po upływie 5 lat.

Było to wynikiem błędu legislacyjnego polegającego na nierozciągnięciu na należności z tytułu składek przepisu art. 70 § 6 uop i niewprowadzeniu do ustawy o sus analogicznych uregulowań. Błąd ten został naprawiony dopiero od 1 stycznia 2003 r.

Z kolei w okresie obowiązywania ustawy z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (DzU z 1989 r. nr 25, poz. 137) do należności z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką miał zastosowanie art. 30 § 4 ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Stanowił on, że przedawnieniu nie ulegają zaległości podatkowe zabezpieczone na nieruchomości, a po upływie terminu przedawnienia zaległości te mogły być egzekwowane tylko z tej nieruchomości. Po uchyleniu ustawy o zobowiązaniach podatkowych i odwołanie to utraciło moc i brak było przepisu skutkującego wyłączeniem możliwości przedawnienia należności zabezpieczonych hipoteką. Sytuacja taka istniała także po wejściu w życie ustawy o systemie ubezpieczeń, bowiem nie rozciągnięto na należności z tytułu składek przepisu art. 70 § 6 uop. Rozciągnięty został natomiast na podstawie art. 31 ustawy o sus przepis art. 59 § 1 pkt 9 uop stanowiący, że przedawnienie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie. Skutkiem powyższego od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. przedawnieniu uległy wierzytelności zabezpieczone hipoteką, w stosunku do których w tym okresie upłynął 5-letni termin przedawnienia.

Mirosław Łabanowski, radca prawny

Skuteczna walka o pozbycie się długu

Co prawda art. 25 ust. 5 ustawy o sus nie był przedmiotem skargi, jednak jest on identyczny w skutkach, jak zakwestionowany przepis ustawy podatkowej. Musi wywoływać te same wątpliwości, bo dotyczy należności z tytułu składek, a zatem o charakterze publicznoprawnym. Oznacza to bardzo duże prawdopodobieństwo orzeczenia przez TK o niekonstytucyjności tego przepisu, gdyby z taką skargą wystąpił płatnik. W takiej sytuacji Trybunał może jednak zastosować instytucję odroczonej utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji. Wówczas z orzeczenia TK będą mogli skorzystać tylko ci płatnicy, którzy zaskarżą przedmiotowy przepis.