W 2006 r. oddział ZUS nałożył na prezesa spółki z o.o. obowiązek zapłaty ponad 250 tys. zł zaległych składek na ubezpieczenia społeczne. Sąd okręgowy w wyroku, który zapadł przeszło trzy lata później, zwolnił go z odpowiedzialności.
Zdaniem sędziów ZUS nie wykazał bezskuteczności egzekucji przeciw spółce, czyli pierwszego i podstawowego warunku ustalenia odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 116 ordynacji podatkowej. Postępowanie przeprowadzone przez organ rentowy dotyczyło bowiem wyłącznie rachunków bankowych dłużnika.
Tymczasem spółka miała majątek trwały oraz wierzytelności, które zostały nawet zabezpieczone, ale ZUS nie podjął czynności mających na celu zaspokojenie należności z zabezpieczonych praw. Sąd stwierdził, że organ rentowy miał wszelkie środki po temu, ale nie wykazał w tym względzie dostatecznej staranności.
Jeśli prezes nie ogłosi upadłości spółki na czas, z własnej kieszeni płaci składki ZUS
Sąd apelacyjny, do którego trafiło odwołanie ZUS, utrzymał to rozstrzygnięcie w mocy, stwierdzając, że wykazanie bezskuteczności egzekucji może nastąpić poprzez postanowienie o umorzeniu postępowania ze względu na bezskuteczność w toku egzekucji administracyjnej lub sądowej bądź w innej formie, na podstawie okoliczności wynikających z czynności przeprowadzonych w postępowaniu egzekucyjnym. Udowodnienie tej przesłanki zawsze należy jednak do wierzyciela.
Dopiero skarga kasacyjna ZUS do Sądu Najwyższego okazała się skuteczna. Sędziowie SN stwierdzili bowiem, że art. 116 § 1 ordynacji podatkowej nie nakłada na wierzyciela obowiązku udowodnienia bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce przez przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego.
Gdy istnieją przesłanki do stwierdzenia, że postępowanie egzekucyjne nie przyniesie oczekiwanego skutku, bezskuteczności egzekucji można dowodzić również w inny sposób. Przesłankę do umorzenia postępowania egzekucyjnego – ze względu na brak majątku – zawiera art. 59 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z tym przepisem umorzenie może nastąpić w razie stwierdzenia, że w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnej nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne.
Zdaniem SN ZUS nie musi wykazywać, że wyczerpał możliwe sposoby egzekucji, i nawet jeszcze przed wydaniem decyzji na podstawie art. 116 ordynacji podatkowej może pociągnąć zarząd spółki do odpowiedzialności za jej długi.
Przykładowo, uznanie egzekucji za bezskuteczną jest także możliwe, gdy w postępowaniu upadłościowym sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ustawy – Prawo upadłościowe, jeśli majątek spółki nie wystarcza nawet na pokrycie kosztów tego postępowania, bądź z tego samego powodu umorzy postępowanie na podstawie art. 361 § 1 prawa upadłościowego.
W tym zaś wypadku sąd zwrócił uwagę na fakt wszczęcia postępowania upadłościowego spółki na wniosek ZUS. To postępowanie nie przyniosło zaś zaspokojenia jego roszczeń w związku z nieopłaconymi w terminie składkami na ubezpieczenia społeczne. Określona w ordynacji podatkowej przesłanka bezskuteczności postępowania została więc spełniona.
sygnatura akt: II UK 7/11
