Początkujący przedsiębiorca może opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r.  415,80 zł) tylko przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe. Okres ten liczy się od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej.

W 24 miesiącach

Ustawa z 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.

, dalej ustawa o sus) mówi o „miesiącach kalendarzowych”. Dlatego ZUS przyjmuje, że jeśli przedsiębiorca rozpocznie działalność gospodarczą w trakcie miesiąca, to okres, w którym przysługuje mu prawo do małego ZUS, liczy się od początku następnego miesiąca kalendarzowego.

Przykład

Pani Ewa rozpoczęła działalność gospodarczą 14 listopada 2011.

W stosunku do niej nie zachodzą okoliczności wykluczające prawo do małego ZUS, dlatego zamierza opłacać składki społeczne od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia.

Prawo do ich opłacania od takiej podstawy przysługuje jej od 14 listopada 2011 do końca listopada 2013. Również składki za listopad 2011 może naliczyć od obniżonej, preferencyjnej podstawy wymiaru.

Często początkujący przedsiębiorcy, którzy opłacają składki społeczne od preferencyjnej podstawy wymiaru, jednocześnie zawieszają wykonywanie działalności zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej. ZUS przyjmuje, że czas takiego zawieszenia uwzględnia się w tych 24 miesiącach kalendarzowych, w których można opłacać mały ZUS.

Dotyczy to także okresu zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej, w którym przedsiębiorca przystąpił do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

W 24 miesiącach kalendarzowych uwzględnia się też okresy, w których z uwagi na posiadanie innego tytułu do ubezpieczeń społecznych (np. stosunku pracy) działalność nie stanowiła dla przedsiębiorcy tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Kto nie skorzysta

Ustawa o sus wskazuje też okoliczności, których wystąpienie pozbawia prawa do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od preferencyjnej podstawy wymiaru składek.

Pierwszą z nich jest prowadzenie pozarolniczej działalności w okresie 60 miesięcy kalendarzowych poprzedzających uruchomienie działalności gospodarczej. Chodzi tu o pozarolniczą działalność w rozumieniu ustawy o sus, a więc:

• pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzoną na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

• działalność twórczą i artystyczną,

• działalność w zakresie wolnego zawodu:

– w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

– z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

• działalność wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

• prowadzenie niepublicznej szkoły, placówki lub ich zespołu, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

Zatem o małym ZUS mogą zapomnieć wykonujący jakąkolwiek pozarolniczą działalność w ciągu 60 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rozpoczęcie działalności gospodarczej, a nie tylko wykonujący pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zasadniczo ZUS na preferencyjnych zasadach nie mogą też opłacać samozatrudnieni, a więc osoby, które w zakresie działalności gospodarczej świadczą usługi na rzecz byłego pracodawcy.

Wykluczona jest bowiem możliwość opłacania niższych składek od wykonywania działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym przedsiębiorca realizował w stosunku pracy lub spółdzielczym stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.

Obecnie ZUS stoi na stanowisku, że warunek niewykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy nie dotyczy całego 24-miesięcznego okresu. Jeżeli więc po rozpoczęciu działalności przedsiębiorca zacznie ją realizować na rzecz byłego pracodawcy, utraci prawo do małego ZUS tylko do dnia zaprzestania tej praktyki.

Kiedy wolno na rzecz dawnego szefa

Wykonywanie działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy nie wyklucza małego ZUS, jeżeli zachodzi jedna z następujących okoliczności:

• przedsiębiorca świadczył na rzecz byłego pracodawcy pracę w stosunku pracy lub spółdzielczym stosunku pracy tożsamą z prowadzoną działalnością gospodarczą, ale przypadało to wcześniej niż w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym,

• wykonywane w zakresie działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy czynności nie są tożsame z tymi, które przedsiębiorca realizował na jego rzecz w stosunku pracy lub spółdzielczym stosunku pracy w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym.

W wyroku z 23 marca 2010 (I UK 323/09) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że oceniając, czy czynności wykonywane na rzecz byłego pracodawcy w działalności gospodarczej są tożsame z tymi, które wcześniej wykonywał na jego rzecz w stosunku pracy, należy uwzględnić czynności zatrudnienia (obowiązki) powierzone przez pracodawcę i wykonywane faktycznie przez pracownika na konkretnym stanowisku pracy.

Nie chodzi  o wszystkie czynności, jakie pracownik może wykonywać np. z racji posiadanych przez niego kwalifikacji, czy działania o takim samym lub podobnym charakterze.

Działalność w UE ryzykowna

Przedsiębiorca, który wykonuje lub w ostatnich 60 miesiącach kalendarzowych wykonywał działalność gospodarczą w innym państwie UE, nie może z prowadzonego w Polsce biznesu opłacać małego ZUS tylko wtedy, gdy dla tej pierwszej aktywności przez cały jej okres prowadzenia, zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, właściwe było polskie ustawodawstwo ubezpieczeń społecznych.

W przeciwnym wypadku (gdy nie było właściwe polskie prawo) działalności gospodarczej wykonywanej w innym państwie UE nie bierze się pod uwagę przy ustalaniu prawa do małego ZUS.

Bez funduszu pracy

Tzw. mały ZUS przekłada się na składkę na Fundusz Pracy.Nie muszą jej płacić przedsiębiorcy, dla których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Ta zasadanie dotyczy jednak składki zdrowotnej.

Przedsiębiorcy uprawnieni do opłacania ZUS od preferencyjnej podstawy składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłacają na takich samych zasadach jak inni wykonujący pozarolniczą działalność.