Dla osób prowadzących działalność gospodarczą sposób ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia ma duże znaczenie. Im jest ona niższa, tym niższe będą składki. Ustawodawca precyzyjnie uregulował tę kwestię zarówno dla ubezpieczeń społecznych, w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jak i dla ubezpieczenia zdrowotnego.

[srodtytul]Zasady ogólne[/srodtytul]

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą – jeśli nie korzystają z preferencyjnych reguł – stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy.

Tak stanowi art. 18 ust. 8 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa systemowa)[/link].

W roku 2010 minimalna kwota podstawy wynosi 1887,60 zł. Natomiast kwota rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe to 94 380 zł.

Z tym jednak że podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorców w miesiącach: wrzesień, październik i listopad 2010 r. nie może przekraczać miesięcznie kwoty 7994,63 zł, odpowiadającej 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w drugim kwartale 2010 r.

[srodtytul]Preferencje dla niektórych[/srodtytul]

Osoby, które rozpoczynają wykonywanie działalności gospodarczej, mogą skorzystać z ulgi w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne. Przysługuje ona przez 24 miesiące kalendarzowe, począwszy od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej.

Przez taki okres niższe składki mogą płacić osoby, które:

- rozpoczęły wykonywanie działalności gospodarczej po 25 sierpnia 2005 r.,

- nie prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności,

- nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, dla którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.

Dla nich podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2010 r. stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 395,10 zł (30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia w 2010 r.).

[srodtytul]Zdrowotna zawsze taka sama[/srodtytul]

Z kolei w 2010 r. podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla wszystkich przedsiębiorców jest kwota zadeklarowana, nie niższa niż 2592,46 zł, tj. 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2009 r., włącznie z wypłatami z zysku.

Nie ma przy tym kwoty rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie.

[srodtytul]Wartość zadeklarowana[/srodtytul]

Zatem – zarówno w przypadku ubezpieczeń społecznych jak i zdrowotnego – dla prowadzących firmę podstawę wymiaru składek może stanowić kwota zadeklarowana. Oczywiście musi ona przekraczać wskazane wyżej progi minimalne. Ta możliwość łączy się ze specyfiką działalności prowadzonej na własny rachunek i trudnościami z określeniem przychodu z firmy.

W przypadku tych ubezpieczonych obowiązek opłacania składek i ich wysokość nie są powiązane z faktycznym przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego czy osiąga on przychody i w jakiej wysokości.

W odniesieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ustawodawca zastrzegł górną kwotę graniczną podstawy wymiaru składek w wysokości 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Zatem podstawa składki chorobowej może się wynosić od 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia do 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia, wysokość zależy wyłącznie od deklaracji ubezpieczonego.

Nie ma tu żadnego odniesienia do osiąganego przez przedsiębiorcę przychodu. ZUS nie jest przy tym uprawniony do kontrolowania zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne [b](uchwała siedmiu sędziów SN z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10)[/b].

[ramka][b]Przykład[/b]

Pani Janina od 1 stycznia 2010 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, miała zakład fryzjerski. Składki odprowadzała od minimalnej podstawy wymiaru składek (60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, tj. 1887,60 zł).

Z końcem maja zamknęła firmę. Ponownie podjęła działalność od 1 sierpnia, zgłaszając się do ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych i wypadkowego, a także dobrowolnego chorobowego, deklarując podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia w kwocie 6000 zł.

Wtedy była już w zaawansowanej ciąży. ZUS nie może zakwestionować zadeklarowanej przez panią Janinę kwoty podstawy wymiaru składek, bo zadeklarowana kwota mieści się w granicach ustawowych, a brak jest przepisu uprawniającego organ rentowy do takiej kontroli.[/ramka]

[ramka][b]Raz najwyższa, raz najniższa[/b]

Osoba prowadząca działalność gospodarczą może zadeklarować maksymalną kwotę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Nie ma również przeszkód, aby to zrobiła, nawet gdy firma przynosi straty. Jeśli tak uczyni, w razie choroby otrzyma świadczenie chorobowe obliczone z uwzględnieniem zadeklarowanej kwoty.

Wraz z końcem okresu pobierania zasiłku wolno jej obniżyć podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) do kwoty minimalnej, tj. stanowiącej 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, czyli do 1887,60 zł. [/ramka]

[ramka][b]Nie tylko biznesmeni[/b]

Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych za osoby prowadzące działalność gospodarczą uważa się nie tylko osoby mające firmy na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub szczególnych.

Są to również:

- twórcy i artyści,

- osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów podatkowych,

- wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o., - wspólnicy spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich,

- osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty,

- osoby współpracujące z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą. [/ramka]

[i]Autor jest adwokatem[/i]