Są trzy sytuacje, w których można się dobrowolnie ubezpieczyć emerytalnie i rentowo.

[b]Po pierwsze[/b] wówczas, gdy dochodzi do zbiegu tytułów ubezpieczenia, a jeden z nich ma charakter obowiązkowy. Tak jest np. w wypadku kobiety na urlopie macierzyńskim (ze stosunku pracy), która dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą. Obowiązkowo jest wówczas ubezpieczona z racji pobierania zasiłku macierzyńskiego, a z prowadzonej firmy może opłacić składki dobrowolnie.

[b]Po drugie[/b] [b]dobrowolnie mogą się ubezpieczyć wymienieni w art. 7 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A7052636A91625FE46858857E014F877?id=184677]ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[/link][/b]. Chodzi np. o małżonków osób skierowanych do pracy w dyplomacji.

I wreszcie [b]po trzecie[/b] istnieje możliwość dobrowolnego ubezpieczenia na podstawie art. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na zasadzie tzw. kontynuacji.

[srodtytul]Prościej po zmianach[/srodtytul]

Od 1 września br. znacznie łatwiej jest przystąpić właśnie do takiego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. To skutek wejścia w życie [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=310534]ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i prawie bankowym (DzU nr 71, poz. 609)[/link].

Art. 10 ustawy o sus przewiduje, że:

- osoby obowiązkowo objęte ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi oraz

- polscy obywatele wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych za granicą lub w Polsce, jeżeli podmioty te nie mają w Polsce siedziby ani przedstawicielstwa (czyli osoby, o których mowa w art. 7 pkt 3 ustawy systemowej), mogą po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je dobrowolnie.

Przepis mówi też, że jeżeli okres takiego kontynuowanego ubezpieczenia przekracza dziesięć lat, to nie obowiązuje zapewnienie wypłaty minimalnego świadczenia, w sytuacji gdy nie gwarantuje tego stan konta ubezpieczonego (w nowym systemie emerytalnym traci to na znaczeniu).

[srodtytul]Wybierz moment[/srodtytul]

Zasadnicza zmiana, która nastąpiła od 1 września br., polega na tym, że [b]z podjęciem decyzji o przystąpieniu do dobrowolnego ubezpieczenia nie trzeba się już spieszyć.[/b] Do końca sierpnia br. należało wniosek w tej sprawie złożyć w ciągu 30 dni od ustania tytułu ubezpieczenia, np. od utraty pracy. Obecnie nie ma żadnego terminu. A to oznacza, że do ZUS można się zgłosić w dowolnie wybranym momencie. Wystarczy więc kiedykolwiek (w praktyce – od 1999 r., kiedy weszła w życie reforma systemu ubezpieczeń) być obowiązkowo ubezpieczonym emerytalnie i rentowo, aby móc przystąpić do ubezpieczenia dobrowolnego.

Pamiętajmy, że chodzi wyłącznie o ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie ma możliwości jednoczesnego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego albo wypadkowego.

Istotne jest też to, że prawo do dobrowolnego ubezpieczenia na zasadzie kontynuacji przysługuje tylko tym, którzy nie mają obowiązkowego tytułu ubezpieczenia.

[ramka]Przykład

[b]Pan Adam przez kilka lat prowadził własną pozarolniczą działalność gospodarczą. Potem jej zaprzestał. Od kilku miesięcy pracuje na umowy o dzieło. Umowa taka nie jest tytułem do ubezpieczenia. Jako że pan Adam nie ma podstawy, aby być ubezpieczonym obowiązkowo, postanawia dobrowolnie przystąpić do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych. Może to zrobić w dowolnym momencie.Jeśli zaś dana osoba np. kiedyś pracowała na etacie, a teraz jest ubezpieczona obowiązkowo, np. ze zlecenia, to nie może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia z racji ustania obowiązkowego tytułu ubezpieczenia, jakim jest umowa o pracę. Jest bowiem obowiązkowo ubezpieczona jako zleceniobiorca.[/b][/ramka]

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego przez zainteresowanego we wniosku.

[srodtytul]Potrzebny wniosek[/srodtytul]

Z tym że nie może być to dzień przypadający przed wpływem dokumentów. Jeśli zainteresowany nie składa ich osobiście w oddziale ZUS, ale je przesyła, to liczy się data stempla pocztowego. Nie ma przeszkód, aby wskazał późniejszy termin objęcia ubezpieczeniem.

Jeśli dana osoba decyduje się przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń, to na niej będzie spoczywał obowiązek płatnika składek. Jak wyjaśnia ZUS, w tym wypadku nie trzeba jednak składać zgłoszenia się jako płatnik na dokumencie ZUS ZFA. Wystarczy wniosek w sprawie objęcia ubezpieczeniami na formularzu ZUS ZUA. W rubrykach dotyczących płatnika oraz osoby zgłaszanej do ubezpieczeń należy podać te same dane. Potem trzeba co miesiąc składać deklaracje rozliczeniowe ZUS DRA i opłacać składki. Za każdy miesiąc odprowadza się je do dziesiątego dnia następnego miesiąca. Nieco inaczej jest, jeśli dana osoba jednocześnie jest dobrowolnie ubezpieczona zdrowotnie. Wówczas musi składać jeszcze jedną deklarację – ZUS ZZA. Inny jest także wtedy termin opłacania wszystkich składek – do 15. następnego miesiąca.

Najniższą podstawą wymiaru składek odprowadzanych dobrowolnie jest minimalne wynagrodzenie.

[ramka]Przykład

[b]Pani Anna zgłosiła się do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych od 1 października 2009 r. Zadeklarowała opłacanie najniższych składek. W tym roku minimalne wynagrodzenie wynosi 1276 zł. Na ubezpieczenia musi więc wydać:

Składka emerytalna

– 19,52 proc. x 1276 zł = 249,08 zł

Składka rentowa – 6 proc. x 1276 zł = 76,56 zł

Miesięcznie na ubezpieczenia pani Anna musi przeznaczyć 325,64 zł.[/b][/ramka]

Oczywiście ubezpieczony może odprowadzać składki w wyższej wysokości. Z tym że podobnie jak w wypadku obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych obowiązuje tu kwota ograniczenia rocznej podstawy wymiaru (30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na dany rok). Obecnie jest to 95 790 zł. Odnosi się ona do składek emerytalnych i rentowych ze wszystkich tytułów ubezpieczenia w danym roku kalendarzowym.

Warto też pamiętać, [b]że składki emerytalne i rentowe są podzielne, tzn. jeśli dana osoba była ubezpieczona tylko przez część miesiąca (bo np. zgłosiła się do ubezpieczeń w jego połowie), to należność oblicza się proporcjonalnie.[/b] Podstawową miesięczną kwotę należy podzielić przez liczbę dni w danym miesiącu i pomnożyć przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu.

[srodtytul]Można przerwać[/srodtytul]

Osoba, która dobrowolnie się ubezpieczyła, może zrezygnować z dalszego opłacania składek. Wówczas składa wniosek w sprawie wyłączenia z ubezpieczeń na formularzu ZUS ZWUA. Należy w nim wskazać dzień, od którego zainteresowany przestaje się ubezpieczać – oczywiście nie może przypadać on przed zgłoszeniem wniosku.

Ponadto konsekwencją zasady, że dobrowolne ubezpieczenie możliwe jest tylko wtedy, gdy nie ma obowiązkowego tytułu, jest to, że gdy taki się pojawi, to zainteresowany „wypada” z dobrowolnego ubezpieczenia.

[ramka]Przykład

[b]Pan Andrzej po utracie pracy postanowił dobrowolnie się ubezpieczyć. Po czterech miesiącach podpisał zlecenie. W takiej sytuacji musi być ubezpieczony z tytułu zlecenia. Nie ma prawa kontynuować dobrowolnego ubezpieczenia. Gdyby jednak po zakończeniu realizacji zlecenia znów nie miał żadnego tytułu obowiązkowego, to ponownie może się zgłosić do ZUS i zacząć odprowadzać dobrowolnie składki emerytalne i rentowe na zasadzie kontynuacji (po utracie obowiązkowego tytułu ubezpieczenia, jakim było zlecenie). [/b][/ramka]

Zainteresowany musi się także liczyć z tym, że niezależnie od swej woli „wypadnie” z ubezpieczenia, jeśli zapłaci składki po terminie lub w niepełnej wysokości. Wówczas straci swój status od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacił prawidłowo składek. W takiej sytuacji może się zwrócić do ZUS o zgodę na opłacenie składek po terminie.

Jeśli wniosek zostanie pozytywnie rozpatrzony, a ubezpieczony ureguluje należność wraz z odsetkami, to nadal będzie podlegał ubezpieczeniu.