Czy można udzielić pomocy finansowej sąsiedniej gminie na przeciwdziałanie alkoholizmowi?

Warto w pierwszej kolejności odnieść się do stosownych regulacji prawnych ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 713 z późn. zm.). Na szczególną zaś uwagę zasługuje art. 7 tej ustawy. Ustawodawca zawarł w nim katalog zadań własnych gminy, który ma charakter otwarty. Z ust. 1 ww. regulacji wynika m.in., że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; ochrony zdrowia; pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych; czy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Z podanego katalogu zadań faktycznie nie wynika, że do zadań gminy należą sprawy związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi. Należy jednak zauważyć, że wspomniany katalog ma charakter otwarty, więc do zadań własnych mogą być zaliczane także inne zadania, gdy to wynika z regulacji szczególnych. Zresztą ma to potwierdzenie w ust. 2, gdzie postanowiono, że – ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy.

Czytaj także:

Zadania gmin: monitoring wizyjny przeciwko alkoholizmowi

Właśnie takie rozwiązania zawiera ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2277 z późn. zm.). W art. 41 tej ustawy postanowiono zaś m.in., że prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gmin. W szczególności zadania te obejmują:

- zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu;

- udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie;

- prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych;

- wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.

Na kanwie ww. regulacji w orzecznictwie sądowym akcentuje się, że przykładowe wyliczenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu stanowi dość wyraźną wskazówkę, o jakiego rodzaju działania chodzi (określona pomoc: terapeutyczna, rehabilitacyjna, psychospołeczna, prawna, konkretne wsparcie, profilaktyka, interwencje) – np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 marca 2018 r., sygn. akt II GSK 3354/17.

Z kolei, z ust. 2 ww. przepisu wynika, że realizacja wspomnianych zadań jest prowadzona w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stanowiącego część strategii rozwiązywania problemów społecznych, uchwalanego corocznie przez radę gminy, uwzględniającego cele operacyjne dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, określone w Narodowym Programie Zdrowia. Gminny program jest realizowany przez ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub inną jednostkę wskazaną w tym programie.

Zatem, z zestawienia ww. regulacji prawnych jednoznacznie wynika, że zadania związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi należą do tzw. zadań własnych gminy, a okoliczność, że nie zostały wymienione w ustawie o samorządzie gminnym, nie ma tu większego znaczenia.

Skoro więc ustalono kluczową kwestię, czyli status zadania własnego dla podanych zadań gminy, przejść można do aspektów formalnych związanych z udzielaniem pomocy. W tym zakresie na uwagę zasługują regulacje art. 10 wspomnianej ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 216 ust. 2 pkt 5 oraz art. 220 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 305). I tak, z art. 10 pierwszej z ww. ustaw wynika m.in., że wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Z kolei ww. regulacji ustawy o finansach publicznych wynika, po pierwsze, że wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Po drugie - z budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Podstawą udzielenia pomocy, o której mowa w ust. 1, jest umowa.

Z powyższych regulacji wynika więc, że udzielenie pomocy finansowej dla innej jednostki samorządu terytorialnego może być przeznaczone tylko na zadania własne. Jak już wyżej ustalono, zadania związane z przeciwdziałaniem alkoholu należą do tzw. zadań własnych gmin, więc mogą być wsparte pomocą finansową z innej gminy w formie dotacji celowej.

Jaki wniosek

Zestawienie podanych wyżej argumentów prawnych prowadzi do wniosku, że gmina może udzielić pomocy finansowej mimo tego, że zadanie związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi nie jest wprost wymienione w ustawie o samorządzie gminnym. Należy jednak dopełnić formalności proceduralnych, w tym zabezpieczyć środki w budżecie gminy, podjąć uchwałę w sprawie pomocy finansowej, a finalnie zawrzeć umowę w sprawie udzielenia pomocy finansowej z sąsiednią gminą.